Son yıllarda Türk dış siyasetinin ve milletlerarası siyasi gündemin birinci sıralarında yer alan Doğu Akdeniz’de, Türkiye ve Mısır ortasında başlayan olağanlaşma adımları, Güney Kıbrıs Rum İdaresi (GKRY) açısından önemli kaygılara sebep oldu. Çünkü bir müddettir Ankara’nın Atina, Kahire ve Tel Aviv ile gergin alakalarını fırsat olarak kıymetlendiren Rum idaresi, siyasi hamisi pozisyonundaki Yunanistan ile birlikte hareket ederek Türkiye’yi Doğu Akdeniz’de yalnız bırakmaya ve etkisiz hale getirmeye çalışıyordu. Fakat Ankara-Kahire ortasında diplomatik görüşmelerin başladığının açıklanmasıyla bir arada, küçük bir ülke olarak GKRY’nin son yıllarda Doğu Akdeniz’e yönelik izlediği ihtiraslı siyasetlerin kritik bir çıkmaza girdiği söylenebilir.
GKRY’nin Doğu Akdeniz’de izlediği Türkiye tersi siyasetin gerisindeki temel sebep Kıbrıs sıkıntısıyla ilgili. Çünkü Kıbrıs adasındaki Rumların Türklere uyguladığı planlı soykırımı engellemek için Türkiye, ada üzerindeki garantörlük yetkisini kullanarak 1974 yılında mecburi bir müdahale gerçekleştirmişti. O günden beri Kıbrıs, coğrafik olarak kuzey-güney ekseninde Türkler ve Rumlar ortasında ikiye bölünmüş vaziyette. Buna rağmen adadaki bölünmüşlüğü görmezden gelen ve tüm gelişmelerden Türk tarafını sorumlu tutan Rumlar, Kıbrıs adasının tek bir devletten oluştuğunu tez ediyor ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni (KKTC) görmezden geliyor. Buna paralel olarak adadaki çözümsüzlüğün müsebbibi olarak lanse ettiği Türkiye aleyhinde de milletlerarası kampanyalar yürütmekten de geri durmuyor. Rumların bu doğrultuda, Ada’da legal kelam hakkı olan KKTC’yi ve Akdeniz’de en uzun kıyı şeridine sahip ülke olan Türkiye’yi dışlamaya çalışarak, 2003 yılında Annan Planı’nın görüşüldüğü bir periyotta Mısır’la, 2007 yılında Lübnan’la ve 2010 yılında İsrail’le münhasır ekonomik bölge (MEB) sonlandırma mutabakatları imzalamasını gözden kaçırmamak gerekiyor. Sonuç olarak Kıbrıslı Rumların Türkiye ve Türk aykırılığı konjonktürel bir durum değil.
GKRY’nin artan Türkiye zıtlığının başka nedeni ise ekonomik sebeplere dayalı; zira Doğu Akdeniz havzasında keşfedilen güçlü hidrokarbon kaynakları, 2008 global ekonomik krizinin tesirlerinden hâlâ kurtulamayan küçük Rum iktisadı için adeta can suyu olabilecek potansiyelde. Münasebetiyle Rumlar, Doğu Akdeniz’de Türk tarafını (Türkiye ve KKTC) dışlayarak bölgedeki doğal kaynaklardan tek taraflı istifade etme arayışında. Rumların bölgeyi tek taraflı olarak 13 parsele bölmesi ve bu parsellerde çok-uluslu güç şirketlerine arama ve sondaj ruhsatı vermesi, büsbütün bu arayışın eseri.
GKRY’NİN DOĞU AKDENİZ’DE TÜRKİYE AYKIRISI FAALİYETLERİ
GKRY’nin Yunanistan ile Doğu Akdeniz’de Türkiye aleyhinde yürüttüğü faaliyetlerin başında “Doğu Akdeniz Doğalgaz Boru Çizgisi Projesi” (EastMed) geliyor. Bahsi geçen bu projeyle Doğu Akdeniz’deki gazın GKRY ve Girit Adası üzerinden Yunanistan’a, oradan da İtalya üzerinden Avrupa’nın iç kısımlarına ulaştırılması planlanıyor. Kurumsal olarak Avrupa Birliği’nin (AB) de dayanak verdiği EastMed ile ilgili olarak bugüne kadar çeşitli adımlar atılmışsa da şimdi saha faaliyetlerine başlanamadı. Ayrıyeten bölgedeki gazı, Türkiye üzerinden Avrupa’ya ulaştırmak daha inançlı ve düşük maliyetli olmasına karşın, Rum-Yunan iştirakinin teşebbüsleri sonucunda bu rasyonel alternatif göz gerisi ediliyor. Gerçekten bu durumun farkına varan projenin muhtemel ortaklarından İtalya, projeye ait GKRY, İsrail ve Yunanistan tarafından imzalanan muahedeye dahil olmadı. Buradan hareketle Türkiye aksisi Rum-Yunan iştirakinin, projeye taraf aktörleri irrasyonel kararlar aldırmaya yönelik efor içerisinde olduğu söylenebilir.
GKRY’nin yeniden Yunanistan’la, Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki faaliyetlerinden dolayı AB nezdinde bir dizi teşebbüslerde bulunduğunu ve bunun sonucunda AB’nin Türkiye aleyhinde kimi kararlar aldığını gözden kaçırmamak gerekiyor. Yakın vakitte alınan kararlara bakıldığında, örneğin 2019 Temmuz ayında toplanan AB Dışişleri Bakanları, Doğu Akdeniz’deki doğalgaz sondaj çalışmaları nedeniyle, Türkiye ile üst seviye temasların ve Kapsamlı Hava Nakliyat Mutabakatı müzakerelerinin askıya alınmasını ve üyelik öncesi mali fonlarda kesintiye gidilmesini kararlaştırdı. Akabinde 2020 Aralık ayında toplanan AB Başkanlar Doruğu sonucunda, yeniden Doğu Akdeniz’deki faaliyetlerinden dolayı, Türkiye’ye evreli yaptırım kararı alındı. Dorukta Rum-Yunan iştirakinin ısrar ettiği ağır yaptırımlar ve silah ambargosuna yönelik talepler ise kabul görmedi. Bu gelişmeler göz önünde bulundurulduğunda, Rum-Yunan iştirakinin Doğu Akdeniz sorununu AB nezdinde bir güvenlik sıkıntısı haline getirmeye çalıştığı anlaşılıyor.
Rum idaresi, Doğu Akdeniz’de Türkiye’ye karşı yürüttüğü siyasete yakın vakitte Fransa’yı da dahil etti. Bu minvalde daha evvel iki ülke ortasında imzalanan askeri ve güvenlik işbirliği mutabakatı, 2017 yılında revize edildi ve Rum ordusunun çağdaşlaştırılması karşılığında Fransa’ya üs verildi. Bu mutabakat sonrasında iki ülke, Doğu Akdeniz’de birlikte hareket etmeye ve sık sık ortak askeri tatbikatlar düzenlemeye başladı. Burada Fransız güç şirketi Total’in GKRY’nin tek taraflı ilan ettiği parsellerde faal halde doğalgaz araması ve bölgedeki kaynaklardan çıkar sağlamak istemesi dikkate alındığında, son yıllarda gelişme gösteren Rum-Fransız iştirakinin arkasındaki ekonomi-politik temeller daha iyi anlaşılabilir. Bunun yanında Rum idaresinin, Fransa üzere bölge-dışı bir ülkeyi denkleme dahil ederek, Doğu Akdeniz’de kalması gereken bir sıkıntıyı memleketler arası bir problem haline getirmeye çalıştığı tabir edilebilir.
Bunlara paralel olarak, Rum-Yunan iştirakinin kimi bölge ülkeleriyle yakın vakitte resmî bir örgüt çatısı altında bir ortaya geldiklerini de söylemek gerekiyor. Buna nazaran iki ülkenin öncülüğünde 2019’da gayri resmi bir yapılanma olarak başlatılan Doğu Akdeniz Gaz Forumu (DAGF), geçen yıl resmî statü kazandı ve Kahire merkezli memleketler arası bir örgütlenme haline geldi. Yapılan açıklamalara nazaran, örgütün hedefinin bölgedeki doğal kaynakların, tekrar bölge ülkelerinin ortasında verimli halde dağıtılması olduğu argüman edildi. Fakat Akdeniz’de en uzun kıyı şeridine sahip Türkiye’nin örgüte davet edilmemesi, Türkiye’nin açıkça bölgedeki denklemden dışlanmak istendiğine işaret ediyor. Hasebiyle örgütün argüman edilen gayesinin gerçekle bağdaşmadığı anlaşılıyor.
Son olarak, Rum idaresi Türkiye ve KKTC’nin varlığını göz arkası ederek tek taraflı ilan ettiği parsellerde hidrokarbon arama ve sondaj çalışmaları için çok-uluslu şirketlere ruhsatlar verdi. Ortalarında Amerikan ExxonMobil ve Noble, Fransız Total, İngiliz BP, İtalyan ENI, Katarlı Qatar Petroleum ve Güney Koreli Kogas’ın bulunduğu memleketler arası güç şirketleriyle muahedeler yapan Rum idaresi, hem Doğu Akdeniz sıkıntısına memleketler arası bir boyut kazandırmaya hem de Türkiye’nin bölgeye yönelik mümkün müdahalelerinin önüne geçmeye çalışıyor.
TÜRKİYE’NİN MASADAKİ VE ALANDAKİ KARARLI DURUŞU
GKRY’nin Yunanistan başta olmak üzere bölgedeki kimi devletlerle ve çok uluslu güç şirketleriyle bölgede oluşturmaya çalıştığı ittifak teşebbüslerine karşı, Türkiye de kendi ulusal menfaatlerini korumak ismine gerek masadaki diplomatik adımlarla gerekse alandaki askeri varlığıyla faal bir siyaset izliyor. Bu bağlamda Türkiye’nin son devirde masada attığı en kıymetli adım, hiç elbet 27 Kasım 2019 tarihinde Libya Ulusal Mutabakat Hükümetiyle (UMH) imzaladığı mutabakattır; zira bahsi geçen bu mutabakatla, iki ülke milletlerarası hukuka uygun formda Akdeniz’deki deniz yetki alanlarını sonlandırdı. Daha sonra muahede 30 Eylül 2020 tarihinde Birleşmiş Milletler (BM) tarafından tescil edildi. Böylelikle Rum-Yunan iştirakinin, mutabakata dair memleketler arası kamuoyu nezdindeki tüm dezenformasyon eforları boşa çıkmış oldu. Bu gelişmenin Türkiye açısından stratejik ehemmiyeti, GKRY ve Yunanistan öncülüğünde Doğu Akdeniz’de belirlenmek istenen deniz yetki alanlarının ortasına girilmesi ve ulusal menfaatlerin milletlerarası hukuk çerçevesinde garanti altına alınmasıdır.
Türkiye’nin Doğu Akdeniz’e dair yakın vakitte attığı ve Rumların telaşlanmasına yol açan yeni adım ise, uzun vakittir tansiyonun yüksek olduğu Mısır’la münasebetlerin normalleştirilmesine yönelik sinyallerdir. Buna nazaran şimdiki bir gelişme olarak Mısır’ın yakın vakitte açtığı doğalgaz arama ihalesine, Türkiye’nin deniz yetki alanı ilan ettiği yerleri dahil etmemesiyle başlayan süreç, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun Mısır ile de deniz yetki alanları sonlandırma mutabakatı yapılabileceğini söz etmesiyle yeni bir boyuta taşındı. Halihazırda iki ülke ortasında devam eden diplomatik görüşmelerden olumlu bir sonuç çıkması durumunda, Rum-Yunan iştirakinin bölgede kurmaya çalıştığı ittifakın zayıflayacağı bekleniyor. Çünkü Türkiye ve Libya ortasında deniz yetki alanlarının sonlandırılmasına ait imzalanan mutabakata misal bir mutabakatın Türkiye ve Mısır ortasında da yapılması, Rum-Yunan iştirakinin Doğu Akdeniz’deki savlarını hukuken bir sefer daha akamete uğratacaktır.
Türkiye masada attığı bu cins diplomatik adımlarla birlikte, alandaki kararlı duruşundan da vazgeçmiyor. Bunun için Türkiye bir yandan sahip olduğu arama ve sondaj gemilerini Doğu Akdeniz’e sevk ederek saha faaliyetlerine devam ediyor, öbür yandan askeri ögelerini bölgeye yönlendirerek bir caydırıcılık yaratıyor. Burada 2018 yılında ENI’ye ilişkin bir geminin, Türkiye’nin deniz yetki alanı ilan ettiği bir parselde doğalgaz araması yapmak istemesi üzerine, Türk savaş gemileri tarafından engellendiğini hatırlatmakta yarar var. Zira bu gelişmenin akabinde şirket, bölgedeki faaliyetlerini bir müddetliğine askıya aldığını açıkladı. Hasebiyle Rumlar Doğu Akdeniz özelinde Türkiye’ye nasıl yaklaşıyorsa, Türkiye’nin de bu siyasete mütekabiliyet prensibi uyarınca birebir seviyede karşılık verdiği görülüyor.
TÜRKİYE’NİN OYUN DEĞİŞTİRİCİ ATAKLARI
Sonuç olarak, GKRY’nin siyasi hamisi Yunanistan’la birlikte son yıllarda Doğu Akdeniz’e yönelik Türkiye aleyhinde yüksek seviyede güvenlikleştirme siyaseti izlediği anlaşılıyor. Fakat bu güvenlikleştirme siyasetinin sonucunda edinilen küçük çaplı “başarıları”, kalıcı birer muvaffakiyet olarak görmemek gerekir; zira bunlar, Türkiye üzere ulusal menfaatlerini korumak için masada siyasi gücünü ve alanda sert gücünü kullanmaktan çekinmeyen bir ülke için esasen çok fazla bir mana söz etmiyor. Hele ki son vakitlerde Mısır’la bağlantıları olağanlaştırmaya yönelik atılan adımlar, Türkiye’nin yeri ve vakti geldiğinde oyun değiştirici atılımlar yapabileceğini ve GKRY’nin büyük ihtiraslarını çıkmaza sokabileceğini açıkça ortaya koyuyor.
[Hacı Mehmet Boyraz Sakarya Üniversitesi Milletlerarası Alakalar Kısmında Doktora tez çalışmalarına devam etmektedir]
[Onur Balcı Sakarya Üniversitesi Memleketler arası Bağlantılar Kısmında Doktora tez çalışmalarına devam etmektedir]
Haber7
