Sıhhat için giyilebilir elektronikten araç içi elektronik sistemlere kadar teknolojinin her alanında büyük değere sahip olan çipler, ülkeler ortasındaki rekabet ögelerinden biri haline dönüşürken, yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgınının tesiriyle otomotiv dalından başlayarak global bir “dar boğazın” başrolünü aldı.
Tedarik zincirinde aksamalara neden olan ve ekonomik varsayımları boşa çıkaran Kovid-19 salgını, akıllı telefonlardan bilgisayarlara, askeri ekipmanlardan arabalara kadar birçok teknolojik eserin üretiminde kullanılan çiplerin arzında da global bir “kıtlığı” beraberinde getirdi.
Salgınla birlikte çipe talep arttı
60 yıl evvel icat edilen çip, bilgisayarlardan otomobile günümüz çağdaş aygıtlarının en değerli ve en değerli bileşenine dönüşürken, salgın sırasında akıllı telefonlar ve elektronik eserlere yönelik talebin beklenmedik formda artmasıyla benzeri görülmemiş bir global kıtlığı tetikleyen kısa vadeli bir arz şokuna neden oldu.
“Yarı iletkenler” olarak da bilinen çiplerin yıllar geçtikçe daha karmaşık hale gelen dizaynları, üretimini zorlaştırdı ve yaşanan global arz sorununun temelini oluşturdu.
Yeni fabrikaların kurulmasının uzun vakit aldığı ve milyarlarca dolara mal olduğu çip dalında, Kovid-19 salgının tesiriyle birdenbire artan talep çip tedarikinde ezalara neden oldu.
Çip arzı beklenmedik talebi karşılamakta yetersiz kaldı
Salgın devrinde alınan karantina tedbirleri insanları meskenlere kapatırken, iş, eğitim ve cümbüş üzere faaliyetlerin meskenden yapılmaya başlanmasının da önünü açtı. Bu durum pek çok insanı bilgisayarları, akıllı aygıtları, tabletleri, hatta oyun konsollarını daha çok kullanmaya itti. Ayrıyeten pek çok şirketi, uzaktan çalışma sistemleri geliştirmeye ve bulut altyapısı kurmaya ya da mevcut altyapıları iyileştirmeye zorladı.
Teknolojik eserlerin artan kullanımıyla çiplere olan talep artış gösterirken, bu eserlerin arzı beklenmedik talebi karşılamakta yetersiz kaldı.
Yarı İletken Sanayisi Birliği (SIA) datalarına nazaran, global yarı iletken satışları 2020’de bir evvelki yıla kıyasla yüzde 6,5 artarak 439 milyar dolara ulaştı. Bölgesel bazda geçen yıl ABD pazarına yapılan yarı iletken satışları yüzde 19,8 artarken, yarı iletkenler için en büyük pazar olan Çin’e satışlar yüzde 5 yükseldi.
Arz ezası birinci olarak otomotiv kesiminde hissedildi
Çip kesiminde global çapta yaşanan arz derdi, birinci olarak otomotiv bölümünde hissedildi.
Deloitte raporuna nazaran, LCD ekranlardan araç içi sistemlere kadar her şeyi içeren otomotiv elektroniğinin, 2030’e kadar bir arabanın üretim maliyetinin yüzde 45’ini oluşturacağı iddia ediliyor. Bu elektroniklerde kullanılan yarı iletken tabanlı bileşenlerin maliyetinin 2020’de 475 dolara, 2030’da 600 dolara kadar çıkacağı öngörülüyor.
Araç içi bilgisayar sistemlerinin gelişmesiyle çiplere daha çok gereksinim duyulan otomotiv sanayisinde, salgının satışları olumsuz etkileyeceği kaygısıyla çip siparişleri iptal edilmişti. Fakat elektronik firmalarının artan talebi otomotiv firmalarının piyasada çip bulamamasına neden oldu.
Çip kahrı araba üreticileriyle elektronik üreticilerini karşı karşıya getirdi
Arabalarda kullanılan çiplerin tedarik zinciri, Kovid-19 salgınında tüketicinin elektronik eserlere olan talebindeki artıştan olumsuz etkilenirken, araba üreticilerini Apple üzere elektronik devleriyle sonlu çip tedariki için rekabete zorladı.
Global çip ıstırabı; Ford, General Motors, Toyota, Volkswagen, Honda, Stellantis ve elektrikli otomobil üreticisi Nio üzere araba üreticilerinin çipler ile mikroçiplerin kullanıldığı birtakım kesimleri satın almak için uğraş etmelerine, üretimi azaltmalarına veya tesislerini kapatmak zorunda kalmalarına neden oldu.
Dünyanın önde gelen araba firmalarının yaşadığı üretim aksaması milyarlarca dolarlık zararın da önünü açtı. Danışmanlık firması AlixPartners, çip arzında yaşanan problemin global otomotiv sanayisinin gelirini 60,6 milyar dolar azaltabileceği iddiasında bulundu.
Türkiye’deki otomotiv üreticileri de olumsuz etkilendi
Otomotiv şirketleri başta olmak üzere dünyada çeşitli şirketlerin üretimini olumsuz etkileyen çip krizi, Türkiye’de üretim yapan otomotiv şirketlerinin üretiminin de aksamasına neden oldu.
Oyak Renault, çip sorunu nedeniyle 15-22 Mart’ta üretimine orta verirken, Tofaş, 18 Mart’ta Kamuyu Aydınlatma Platformu’na (KAP) yaptığı açıklamada, çiple ilgili yaşanan tedarik sorunu nedeniyle 19 Mart-5 Nisan’da üretimin duracağını duyurdu. Tofaş, kelam konusu kararın tesirlerinin minimum düzeyde tutulması amacıyla üretime orta verilen müddet içerisinde üretim tesislerinin birtakım periyodik bakım çalışmalarının gerçekleştirileceğini aktararak, üretim dışında kalan operasyonların faaliyetlerine devam edeceğini belirtti.
Oyak Renault ve Tofaş’ın akabinde Ford Otomotiv de Kocaeli yerleşkesinde yer alan Gölcük ve Yeniköy fabrikalarında mikroçip kullanımının ağır olduğu kimi kesimlerin yurt dışından tedarikinde yaşanan kısıtlar nedeniyle üretime 3-9 Nisan’da orta verileceğini duyurdu. Ford Otomotiv açıklamasında, “Kamuya açıklanan 2021 yılı üretim ve satış adet iddialarımızı etkilemesi beklenmeyen kelam konusu üretim duruşu müddetince bakım ve üretim çizgilerinin yeni yatırımlara hazırlık gayesiyle tekrar düzenlenmesi çalışmaları devam edecektir.” denildi.
Çip sanayisinden milyarlarca dolarlık yatırım
Uzmanlar, otomotiv bölümünü olumsuz etkileyen çip krizinin, şu anki koşulların olumlu istikamette değişmemesi durumunda akıllı telefon üretimi de dahil olmak üzere çeşitli alanlardaki üretimlerde de aksamalara neden olabileceğini belirtiyor.
Kovid-19 salgınının dünya üzerindeki tesiri devam ederken, çip sanayisi, krize meydan okuyarak milyarlarca dolarlık yatırımlarla salgın sonrası periyoda hazırlanıyor.
Çipler, ülkeler ortasındaki rekabet ögelerinden biri olarak görülüyor. Pazarda hakimiyet oluşturmak isteyen şirketler ve ülkeler, devasa yatırımlarla çip sanayisini şekillendirmeye çalışırken, son olarak, dünyanın en büyük mikroçip üreticisi firmalarından Intel’in 20 milyar dolarlık yatırımla ABD’nin Arizona eyaletinde iki yeni çip fabrikası inşa etmeyi planladığı açıklandı.
Asya ülkelerinin çip yatırımları
Güney Kore’nin dünyaca ünlü elektronik şirketi Samsung’un, 2030 yılında en büyük çip üreticisi olma gayesiyle 116 milyar dolar bütçe ayırması dikkati çekiyor. Kelam konusu gaye kapsamında, Samsung’un Güney Kore’nin kuzeybatı bölgesinde üretimi devam eden dev fabrikasının bu yıl üretime başlaması öngörülüyor. Fabrikada, yeni cep telefonlarının standartlarına uygun çip üretimi yapılması da planlanıyor.
Dünyanın en büyük fason üreticisi Taiwan Semiconductor Manufacturing de (TSMC) Intel üzere Arizona’da 12 milyar dolar bedelinde bir fabrika kuruyor. Fabrikanın 2024’te üretime başlaması hedefleniyor.
Çip teknolojisinde dışa bağımlılığı azaltmak isteyen Çin’de ise iki ulusal varlık fonu, ülkenin önder çip üreticisi SMIC’a, Şanghay’daki fabrikasında üretimi artırmak hedefiyle toplam 2,25 milyar dolar finansman sağladı. Fabrikanın, gelecekte üretimini 3’e katlaması bekleniyor.
ABD’li siyasetçiler, dünya çapında çip üreticilerinin Çinli teknoloji devi Huawei ve bağlı iştiraklerine çip tedarik etmesini zorlaştırırken, Çin de yabancı ülkelere, bilhassa ABD’ye bağımlı kalmamak için kendi çip sanayisini güçlendiriyor.
Yatırımların gerisindeki ekonomik ve politik hesaplar
Şirketlerin yatırımlarının gerisinde ekonomik ve politik hesaplamaların da olması dikkati çekiyor.
Bu doğrultuda, Çin’in global tedarik zincirindeki ehemmiyetini azaltmak isteyen eski ABD Lideri Donald Trump, yarı iletken eserlerin üretimini yıllardır Amerika’ya geri getirmeye çalışırken, TSMC’nın Arizona’da kuracağı 12 milyar dolar kıymetindeki fabrika, bu çalışmanın bir meyvesi olarak görülüyor.
Yarı iletken kesimindeki şirketlerin milyarlarca dolarlık fabrika yatırımlarının ardındaki bir öteki nedenin de otomotiv sanayisinin gereksinimi olduğu belirtiliyor. Çip üreticileri, gelecek birkaç yıl içinde otomotiv bölümünde araç içi elektronik sistemlerle işlerinin büyümesini bekliyor.
Analistler, çip sanayisinin global iktisadın yine açılmasıyla yeni siparişlere kendini hazırladığını ve Kovid-19 sonrası yeni dünya sistemini sağlamada yarı iletken çip tasarımcılarına büyük iş düştüğünü tabir ediyor.
Pastada büyük hisse ABD’li şirketlerin
Dünyanın önde gelen araştırma ve danışmanlık şirketi Gartner’ın datalarına nazaran, geçen yıl dünya çapında satış gelirlerinde birinci 10’da yer alan çip üreticilerinin 6’sının ABD merkezli olması dikkati çekiyor.
Intel’in 2020’de 70,2 milyar dolarlık satış gelirleriyle ilk sırada yer aldığı kaydediliyor. Intel’i, 56,2 milyar dolar ile Samsung Electronics ve 25,3 milyar dolar ile yeniden Güney Kore merkezli SK Hynix takip ediyor.
Intel’in satışları geçen yıl 2019’a nazaran yüzde 3,7, Samsung Electronics’in yüzde 7,7 ve SK Hynix’in yüzde 13,3 arttı.
Geçen yıl ABD merkezli Micron Technology, Qualcomm ve Broadcom ise sırasıyla 22,09 milyar dolar, 17,9 milyar dolar ve 15,7 milyar dolar gelir sağladı.
ABD’li Texas Instruments’ın satış geliri 13,07 milyar dolar ve Tayvan merkezli MediaTek’in geliri 11 milyar dolar olurken, Japonya merkezli KIOXIA 10,2 milyar dolar ve Nvidia 10,09 milyar dolar gelir elde etti.
Türkiye’de yerli çip üretimi çalışmaları
Türkiye’de de yerli çip üretimine yönelik çalışmalar bulunuyor. TÜBİTAK Bilişim ve Bilgi Güvenliği İleri Teknolojiler Araştırma Merkezi’nde (BİLGEM) yürütülen “Çakıl Ulusal İşlemci Projesi” ile silah sistemlerinde kullanılan yabancı menşeli mikro işlemcilerin yerini alabilecek ulusal bir işlemci geliştiriliyor.
Süratli, düşük güç tüketen, lisans ve satış hakları Türkiye’ye ilişkin olacak olan Çakıl’ın prototip üretimi tamamlanırken, Çakıl’ın birinci olarak ASELSAN’ın eserlerinde kullanılmaya başlanması hedefleniyor.
Ayrıyeten, çip üretimi konusunda Türkiye ve Malezya ortasında geçen yıllarda iş birliği mutabakatı imzalanmıştı. Mutabakat kapsamında, Türkiye’deki kimi şirketler, Malezya’daki şirketlerle iş birliği yaparak yerli çip üretimi konusunda çalışmalarını sürdürüyor.
Haber7
