Türkiye, 1 Nisan sabahına yeni bir doğal gaz artırımı ile başladı. Boru Sınırları ile Petrol Taşıma AŞ’nin (BOTAŞ), Nisan ayına ait açıkladığı yeni tarifeye nazaran, konutlarda kullanılan doğalgaza yüzde 35, elektrik üretimi için kullanılan gaza yüzde 44,30, elektrik üretimi dışında kullanılan gaza ise yüzde 50 artırım yapıldı.
Böylece son bir yılda, doğal gazın fiyatı santrallerde yüzde 638, endüstride yüzde 549 ve konutlarda yüzde 93 yükselmiş oldu. Global güç fiyatlarına dikkat çeken BOTAŞ, yüksek maliyeti en az oranda tüketiciye yansıttıklarını ve konutlarda kullanılan gaz için devletin yüzde 70 oranında maliyeti üstlendiğini açıkladı.
“Atacak kurşun kalmadı”
Enerji uzmanlarına nazaran ise Türkiye’nin yüksek güç maliyetine uzun müddettir sübvansiyon uygulaması hem bütçe istikrarını bozuyor hem de uzun periyotta güç faturasını kabartıyor.
Elektrik ve doğalgaz fiyatlarının Türkiye’de bilhassa konut tüketicilerine uzun müddettir sübvanse edilerek yansıtıldığını söyleyen Energy IQ CEO’su Emre Ertürk, “Avrupa’da da yüksek maliyetler var ve onlar da tüketicilerini bu durumdan muhafazaya çalışıyorlar. Fakat bunu süreksiz olarak ve gereken durumlarda uyguluyorlar. Avrupa’nın bunu yapabilecek finansal kapasitesi var. Lakin Türkiye, daima uyguladığı sübvansiyonları devam ettiremez hale geldi. Bu bahiste Türkiye’nin atacak kurşunu kalmadı” sözlerini kullanıyor.
Ertürk’e nazaran vaktinde yapılması gereken artırımların yapılmaması da son örneklerde olduğu üzere tüketicinin yüklü artırımlarla müsabakasına neden oluyor.
“Temel sorun alım gücünün daima düşmesi”
Tüm dünyanın yüksek güç fiyatları ile karşı karşıya olduğuna değinen GazDay Genel Müdürü Mehmet Doğan’a nazaran Türkiye’deki temel sorun alım gücünün daima düşmesi.
“BOTAŞ da Avrupa’daki bütün güç şirketleri üzere yüksek maliyetlerle karşı karşıya” diyen Doğan, şöyle devam ediyor: “BOTAŞ’ın bir alım fiyatı ve satış fiyatı var. Alım maliyetlerinin yükselmesi de satış fiyatlarını etkiliyor. Alım fiyatlarını tam olarak bilmesek de Avrupa’daki örneklerinden yola çıkarak yaklaşık olarak çok yüksek düzeylere geldiğini iddia edebiliyoruz. Hasebiyle uzun vakittir yüksek alım maliyetlerini sübvanse eden BOTAŞ, bu sübvansiyonun sonuna geldi. Artan talebin akabinde bir de savaş krizi ortaya çıkınca fiyat istikrarını sürdürmek imkânsız hale geldi.”
Türkiye’nin de dünya ortalamasıyla doğalgaz aldığını anlatan Doğan, “Tabii kimi kontratlarımız Avrupa’ya nazaran daha avantajlı ancak onların da bize nazaran avantajlı olan kontratları var. Türkiye’nin de bunu daha ucuza getirmesi mümkün değil. Lakin burada ana sorun bizim halkımızın alım gücünün düşük olması. Alım gücümüz düşük olduğu için bir Norveçliye nazaran, bir Hollandalıya nazaran yahut bir Almana nazaran halkımız maalesef bu durumdan çok makûs etkileniyor. Hükümet tarafından çok fazla sübvansiyon uygulandı. Çok fazla kaynak harcandı. Bunun da sonu geldi” dedi.
Doğan, önümüzdeki günlerde bu artırımların fiyatlara bağlı olarak devam edeceğini söyledi.
“Artık ucuz güç devri kapandı”
Gelinen noktada para siyasetinin da tesiriyle tüketicilerin maliyet artışlarını daha fazla hissedeceğine vurgu yapan Emre Ertürk de artırımların tüketiciye yansımasının daha süratli olacağının altını çiziyor. Türkiye’nin güç ithalatçı olduğunu ve bir kur riskiyle tüm süreçlerin yapıldığını hatırlatan Ertürk, “İthalat maliyeti büsbütün dolara endeksli. Türk Lirası’ndaki paha kaybı güç piyasasındaki yükü arttırıyor. Bilhassa BOTAŞ’ın üzerindeki bu yük giderek artıyor. 2021 yılında Merkez Bankası tarafından BOTAŞ’a satılan dolar ölçüsü 6.1 milyar dolarken 2022’nin birinci iki ayında satılan dolar ölçüsü 9.5 milyar dolar. BOTAŞ’ın sermayesi son 15 ayda 135 milyar lira arttırıldı. Yani doğalgaz fiyatlarını sübvanse etmek için 135 milyar lira Hazine tarafından BOTAŞ’a aktarıldı. Bununla da kalınmadı Hazine’den görevlendirme bedeli altında 50 milyar liraya yakın kaynak aktarıldı. Bu da yetmedi BOTAŞ’ın kimi vergi borçları silindi. Yani artık sürdürülebilirliğin dışına çıkan bir fiyatlama yapısı kelam konusu. Bunun tesirleri jeopolitik riskler azalsa bile sürmeye devam edecek. Artık ucuz güç devrinin kapandığını söyleyebilirim. Biz tüketiciler ve sanayi yüksek fiyatlarla bir formda yaşamalarını ve işlerini sürdürmeye mecbur” formunda konuştu.
Tüketici etkiyi raflarda görecek
Asıl tesir ise konutlardan çok endüstriye gelen artırımla birlikte neredeyse her dalda görülecek. Nisan ve Ekim ayları ortasında konutlarda doğalgaz tüketiminin düşük olacağını ve faturalarda çok büyük bir tesir yaşanmayacağını anlatan GazDay Genel Müdürü Mehmet Doğan, market raflarına dikkat çekiyor.
Neredeyse her eserin üretilmesinde güç kullanıldığına vurgu yapan Doğan, tüm dallarda tüketicinin bu artışı yakından göreceğini belirtiyor.
“BOTAŞ maliyeti artık yansıtmak zorunda”
Enerji uzmanlarına nazaran bu bahiste sübvansiyonlara devam etmek güç. Gelinen noktada BOTAŞ’ın hem konutlara hem endüstriye hem de elektrik üretimine sübvansiyon sağlayacak gücü kendinde bulamadığını söz eden APLUS Güç Kurucu Ortağı Volkan Yiğit, “Türkiye, sahip olduğu uzun devir güç kontratları sayesinde birden fazla ülkeye nazaran enerjiyi ucuz alabiliyor. Bilhassa son periyotta buna kimi yeni kontratlar eklendi. Ve bu kontrattaki fiyatlar şu an özgür piyasanın üçte biri düzeyinde. 400 dolar civarında. Bu da doğalgaz ve elektriğin birtakım ülkelere nazaran Türkiye’de daha ucuz olmasını sağlıyor. Fakat gücün tamamı bu yolla sağlanmıyor. Kalan kısmını özgür piyasadan alıyorsunuz ve bu piyasalarda fiyatlar rekor kırdı. Bir kriz devrinden geçiliyor ve her ülke bu maliyet artışlarını yaşıyor. Bu fiyat yükselişleri sırasında tüketiciler için ağır bir sübvansiyon uygulandı. Asıl sorun buradaydı. Uzun müddet yüksek maliyetler yansıtılmadı. Maliyetlerin çok çok altında fiyatlarla satış yapıldı konutlara. Bu hala devam ediyor. Bu nedenle artırımların evsel tüketimin azaldığı devirde yapılması bir manada rahatlatıcı lakin artık BOTAŞ bu maliyetin bir kısmını tüketicilere yansıtmak durumda” dedi.
“Sanayide de güç maliyeti yükselebilir”
Yiğit’e nazaran elektrik üretiminde kullanılan doğalgaz ve ithal kömürdeki süratli maliyet yükselişleri de fiyatların yükselmesinde tesirli oldu. Tarife değişikliği ile doğalgaz ve kömür santrallerindeki üretim maliyetleri de birbirine yaklaştı ve BOTAŞ’ın ziyanının bir kısmı engellenmiş oldu.
Sanayi tarafında kullanılan gazın gerçek maliyetine yaklaştığına değinen Yiğit, petrol fiyatlarındaki artışın devam etmesi durumunda endüstride güç maliyetinin yükselebileceğini söyledi. 2022 yılı sonuna kadar fiyatların bu düzeyde gezineceğini fakat kur riskini de unutmamak gerektiğini söyleyen Yiğit, seçim devri öncesinde sübvansiyonların da lira bazında bir müddet daha devam edebileceğini anlatıyor, savaşın sona ermesinin maliyetlere olumlu katkı sunacağını kaydediyor.
Emre Eser
© Deutsche Welle Türkçe
