Ülke ülke koronavirüs (Kovid-19) test sayısı
GALERİNİN DEVAMI
Böylelikle, hem birinci sonuçları, hem de aktifliği açısından dünya devlerinin Kovid-19 aşısında elde ettiği muvaffakiyete Ankara’da da ulaşıldı. Her şey yolunda giderse yıl sonunda hazır olması hedeflenen yerli Kovid aşısı, burundan uygulanacak ve dünyada birinci defa bir aşının ek içeriğinin muhakkak bir müddetliğine de olsa tedaviyi destekleyici özelliği de olacak.
Sanayi Bakanlığı’nın, Kovid 19 salgınının Çin’de ortaya çıkmasının akabinde Şubat ayı sonlarında Türkiye’de aşı geliştirmek için özel kesim ve üniversitelere davet yapması ve Sıhhat Bakanlığı’nın da yönlendirmesiyle yerli koronavirüs aşısı geliştirmek üzere bir bilim ordusu kuran Nanografi A.Ş. ve aşı takımı, 5 aydır büyük bir kapalılık içinde yürüttükleri aşı çalışmalarının ayrıntılarını birinci defa Demirören Haber Ajansı (DHA) ile paylaştı. Kamu ve özel dal dayanağı ile üç üniversiteden bilim insanlarının geliştirdiği aşının istekli insan denemeleri için gerekli müracaatları da yapıldı. ODTÜ, Ankara Üniversitesi ve Gazi Üniversitesi üzere Türkiye’nin en iyi üniversitelerinden kimya, genetik, biyokimya ve tıp alanlarında her biri kıymetli çalışmalara imza atmış akademisyenlerden oluşan 40 kişilik grup, Kovid 19’a deva olacak aşıyı geliştirmek için gece gündüz çalıştı, hayvan ve bağışıklık hücresi deneylerini tamamladı. Çalışma sonuçlarını içeren evraklar ve ayrıntılı raporlarla etik şura onayı için başvurusu yapılan aşı çalışmasında, maymun denemeleri ile eş vakitli olarak insan denemeleri de yürütülecek.
“10 YILDIR UYUYAN YAPAY AKCİĞER HÜCRELERİNİ UYANDIRDIK”
Yerli Kovid aşısı grubunda akciğere has insan bağışıklık hücreleri deneylerini yürüten Ankara Üniversitesi Tıp Fakütesi İç Hastalıkları Kısmı Fizyopatoloji Bilim Kolu Lideri Prof. Dr. Nuray Yazıhan, çalışmanın temellerinin ODTÜ Kimya Kısmı laboratuvarlarında atıldığını anlattı. Yazıhan, “Aşının birinci formülasyonu orada yapıldı ve onların dizaynı seçildi. Bağışıklık sistemi konusunda daha evvel de çalışmalarım olduğu için muhakkak materyaller zati elimizde vardı. Yaklaşık 10 yıl evvel Almanya ile ortak yürüttüğümüz bir projemiz vardı. Bu proje kapsamında akciğer hücrelerinin hipoksik yani oksijensiz kalırsa, enfeksiyon geçirirse ya da astım üzere alerjik tepkilerle karşılaşırsa nasıl reaksiyon vereceğini çözebilmek için yapay bir akciğer modeli çalışmıştık. Alveol dediğimiz akciğerlerin nefes aldığı kısımları, laboratuvar ortamında yapay olarak geliştirmiştik. Kovid aşısı için yola çıktığımızda, o modeller elimizde hazırdı” diye konuştu.
Ayrıyeten akciğere özel makrofaj denilen bedendeki yabancı unsurların yok edilmesini sağlayan bağışıklık hücreleriyle de çalıştıktan sonra azot tankında dondurarak sakladıklarını anlatan Prof. Dr. Yazıhan, “Yaklaşık 10 yıldır uyuyan bu hücrelerimizi tekrar uyandırdık ve geliştirdiğimiz aşının akciğerdeki tesirlerini hem yapay alveol modelimiz, hem de bu hücreler üzerinden anlamaya çalıştık. Bu da çalışmada çok süratli yol almamızı sağladı. Hayvan çalışmaları ile birlikte hücre çalışmalarını da gerçekleştirmiş olduk” dedi.
“VİRÜSLE BULAŞTIĞI YERDE SAVAŞMAYA BAŞLAYACAĞIZ”
Geliştirilen aşının dünyadaki örneklerden farklı olarak enjeksiyonla değil nazal yolla yani burundan verilecek biçimde dizayn edildiğini vurgulayan Prof. Dr. Yazıhan, “Nazal aşılar çoklukla çok tercih edilmiyor. Lakin bu virüsü düşündüğünüzde, enfeksiyonun birinci bulaşma yolu nazal sistem. Burada da mukoza dediğimiz bir yapı var. Aslında bağışıklığımız için de çok kritik mukoza yapısı. Hem bir bariyer vazifesi görüyor hem de hastalık için ortam oluşturuyor. Bizim yaptığımız çalışmayı dünyadaki benzerlerinden ayıran ve kritik olan kısmı, aşı formülasyonunu hangi hususlar içinde verdiğimiz ve nasıl uyguladığımızla ilgili. Zira aşıda en kıymetli nokta, gerçek ve güçlü bir bağışıklık cevap oluşturmanız ve aşı uyguladığınız şahsa bir ziyan vermemeniz. Tüm bunların ince ayarlarını biz buradaki çalışmamızda yaptık. Akciğere özel makrofaj dediğimiz, insan bağışıklık hücreleriyle de çalıştık. Yani yalnızca hayvanda tek tip hücre ile değil, hem hayvan çalışmasını hem de insan bağışıklık hücreleri üzerindeki çalışmayı bir ortada yürüttük ve bu nedenle de sonuca yaklaşmak açısından epey vakit kazandık” halinde konuştu.
“DÜNYADAKİ AŞILARA NAZARAN BİZİM AŞIMIZIN POTANSİYELİ DAHA YÜKSEK”
Bağışıklığı uyaran aşı formülasyonlarının yanına ek unsurlar olarak konulan adjuvanların da bedende çok karşılık oluşturmadan bağışıklığı hakikat yönlendirebilmesini sağladıklarının altını çizen Prof. Dr. Yazıhan, “Bu açıdan baktığımızda, insan denemelerinde de olumlu sonuçlar alabileceğimizi ve başka aşılara göre bizim aşımızın potansiyelinin daha yüksek olabileceğini düşünüyorum. Sonuçların başarısı açısından şu anda gündemde de olan milletlerarası aşı çalışmaları ile birebir noktadayız diyebilirim. Hatta nazal aşı olması itibariyle alternatifimiz yok. Nazal aşı sıkıntı bir aşı lakin öbür yandan da hem uygulama alanı virüsle gayret açısından çok uygun, hem de enjeksiyon üzere farklı uygulama yollarına göre aktifliği daha yüksek. Deney hayvanlarımızdaki sonuçlarımız bu türlü. Sıçan çalışmalarını tamamlamış durumdayız. Rastgele bir yan tesir de görmedik. Bu, çok değerli. Bu türlü olduğu için de artık maymun çalışmalarına başlayabiliyoruz. Klinik çalışmalara yani istekli insan denemelerine geçebilmemiz için etik heyeti müracaatlarımızı, belgelerimizi, raporlarımızı ilgili yetkililere sunduk. Süreç olumlu devam ederse insan çalışmalarına hazırız” tabirlerini kullandı.
HAYVAN DENEYLERİNDEKİ BIRINCI SONUÇLAR
Hayvan deneylerinde elde ettikleri sonuçlara nazaran, geliştirdikleri aşının yaklaşık bir yıl muhafaza sağladığı tarafında sonuçlar aldıklarını söyleyen Prof. Dr. Yazıhan, “Tabii ki sıçanların hayat ömrü ile insanların hayat ömrü çok farklı. Onların haftalık devrine nazaran süreyi hesaplıyoruz. Mesela sıçanlarda gebelik müddeti 3 hafta, beşerde 9 ay. Yani onlarda yapacağınız 3 haftalık bir çalışma aslında bizim 9 ayımıza denk geliyor. Bu hayvanlara iki dozlu aşılama yaptığımızda, yaklaşık 2 ila 4 hafta tesirinin devam ettiğini gördük ki bu da bir yıllık bir müddet demek kabaca. Bu da pek iyi bir sonuç. Ancak bu bir öngörü sonuçta. Asıl sonuçları insan çalışmaları yapıldığı vakit göreceğiz” dedi.
“İLK SEFER BİR AŞININ TEDAVİYİ DESTEKLEYİCİ ÖZELLİĞİ DE OLACAK”
Koronavirüste bağışıklık sisteminin virüsle savaşırken çok çalışması sonucu bedene da ziyan verebildiğine işaret eden Prof. Dr. Yazıhan, “Hücresel seviyede lenfosit dediğimiz, daha uzun periyot kalıcı bağışıklık sağlayan hücrelerde azalmalar görüyoruz Kovid’de. Bunun önüne geçebilmek için immünmodülasyon denilen (bağışıklık sistemini düzenlemeye yönelik) bir sistemin yanlışsız yönlendirilmesi kıymetli. Bizim şu an çalıştığımız aşının bu özelliği de olacak. Asıl gaye bağışıklık hücreleri içerisinde yer alan T hücrelerini aşı ile gerçek yönlendirebilmek. Aksi taktirde bu T hücreleri, bedene ziyan veren bir sistem halini alabiliyor. Şayet siz bu T hücrelerini yanlışsız yönlendirebilirseniz, hem hastalıkla savaşabiliyorsunuz hem de bu bağışıklık hücrelerinin bu savaşı daha sonra tekrar hatırlamasını sağlıyorsunuz ki birebir etkenle karşılaştığında ne yapacağını bilsin. Bu aşının aktifliğini biz hem doğal katil hücrelerinde, hem T hücrelerinde, hem de makrofajda denedik. Aslında aşılardan tedavi edici bir tesir beklemeyiz olağan kurallarda. Lakin bu tarafıyla bizim aşımızın çok uzun müddetli olmasa da bu türlü bir tesiri de kelam konusu olacak. O vakit aşının destekleyici içeriğini hastalığın erken periyotlarında immünoterapi tedavilerine ek olarak kullanma imkanı da doğacak. Dünyadaki çalışmalara baktığımızda, denek hayvanları ve hücre kültürü sonuçlarımızın onlarla yarışabilecek seviyede olduğunu ve en az onlar kadar tesirli bir aşı geliştirdiğimizi görüyoruz” formunda konuştu.
“AŞININ FORMÜLÜ BU LABORATUVARDAN ÇIKTI”
ODTÜ Kimya Kısmı’ndan Doç. Dr. Görkem Günbaş ise aslında diğer bir araştırma için aldıkları fonla kurdukları laboratuvarda, Kovid aşısı çalışmalarına katkıda bulunmak için takımıyla birlikte yola çıktıklarını anlatarak “Biz burada daha çok aşının fikir bazında öncül çalışmalarını yaptık. Temel mantığımız, virüsün kendisi olmadan üzerinde olan bir yapıyı, enjeksiyonla değil nazal yolla vererek bedeni Kovid spesifik bir antikor üretmeye ikna edebilir miyiz biçiminde oldu. Bu ana fikirle geliştirdiğimiz ana formülasyonun çıkış noktası bu laboratuvar oldu” dedi.
“HEM BAĞIŞIKLIĞI ARTIRIYOR HEM DE YAN TESIRI YOK”
Doç. Dr. Günbaş’ın laboratuvarında biyokimya alt kümesinin ekip başkanı olarak çalışan Moleküler Biyoloji Uzmanı Dr. Ahmet Çağlar Özketen ise Dünya Sıhhat Örgütü’nün listesinde Kovid aşıları için 4 senaryonun önde olduğunu belirtti ve “Birincisi zayıflatılmış virüs aşıları, ikincisi mRNA bazlı aşılar, üçüncüsü ‘virus like particle’ dediğimiz virüs gibisi parçacıklar içeren aşılar ve dördüncüsü de ‘subunit vaxcine’ dediğimiz virüs elementlerinin yani virüsün belirli protein yahut DNA ya da RNA kesimlerini içeren aşılar. Bizimkisi bu sonuncu kümeye giriyor. Subunit aşılar genelde daha az yan tesirli olması istikametinden tercih ediliyor. Aşı formülümüzde, virüsün beşerdeki ACE 2 reseptörüne bağlanma bölgesini modifiye ederek çıkardığımız bir protein var. Buradaki ana kıssa, adjuvan formülasyonunuz yani aşıya eklediğiniz katkı hususları oluyor. Bir de biz nazal uygulamayı seçtiğimiz için, hem bağışıklığı artırıcı hem de istenmeyen yan tesirleri ortadan kaldıran bir formül denedik. Bununla alakalı hayvan deneylerinde olumlu sonuçlar aldık. Herkes makul ülkelerle mutabakat yapıp onların tesislerini kullanıp büyük dozajlarda eser üretmeye çalışıyor. DSÖ’nün varsayımına nazaran 2021 ortalarında aşı çıkacak lakin makul bir mühlet de yalnızca aşının ülkemize gelmesi için beklemek kelam konusu olabilir. O yüzden maliyetli de olsa yerli aşı çalışmalarına geçmek çok önemli” formunda bilgi verdi.
“YIL SONUNA HAZIR ETMEYİ HEDEFLİYORUZ”
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın salgınla uğraşta bilimsel araştırmaların desteklenmesi için özel bölüme de davet yapması sonucu harekete geçen Ahlatcı Holding bünyesindeki Nanografi A.Ş.’nin, Holding Idare Şurası Lideri Ahmet Ahlatcı’nın sınırsız dayanağı ile bu aşı çalışmasındaki muvaffakiyete ulaştığını anlatan şirketin Genel Müdürü Dr. Osman Coşkun, biyoteknoloji kümesi ile DNA konusunda yaklaşık 3-4 yıldır başarılı olan bir çalışma yürüttüklerini ve birebir grupla Kovid 19 aşı geliştirme konusunda neler yapılabileceğini görüştüklerini anlatarak “ODTÜ, Ankara Üniversitesi ve Gazi Üniversitesi’nden bilim insanları ile akademik işbirliği yaptık. Muhtaçlığımız olan tüm eserlerin, proteinlerin daha evvelce elimizde hazır olması çok büyük avantaj oldu. Kovid aşısı olarak şu anda tüm global ilaç firmalarının geldiği noktaya ulaştık diyebiliriz. Bundan sonraki süreçte yapacağımız çalışmalarla inşallah yıl sonu itibariyle bu aşı çalışmasını tamamlamayı hedefliyoruz” dedi.
PATENTLERLE MUHAFAZA ALTINA ALINDI
Dünya Sıhhat Örgütü ve milletlerarası otorite kuruluşların (FDA, EMA vb) tavsiye ettiği protokol ve uygulamalar ışığında gerçekleştirilen AR-GE çalışması sayesinde aşı kliniğe girerse referans kabul edilen protokolleri de sağladığı için üretim safhasından sonra ihracatının da kolaylıkla gerçekleşmesi sağlanacak. Çalışma boyunca kullanılan özgün materyallerin patent müracaatları ile muhafaza altına alındığını ve yakında milletlerarası bilimsel mecmualarda yayınlanmak üzere makalelerin de uzmanlar tarafından hazırlandığı çalışmaya dair bilgiler veren Dr. Coşkun, “Tamamen yerli ve ulusal olarak yürütülen bu çalışmada üretim kademesinde da hiçbir ithal bağımlılığımız olmayacak. Patentleri ile çalışmada kullanılan gereçler ve proteinler ile büsbütün bize ilişkin olan bir aşı üreteceğiz” dedi.
SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI İLE SIHHAT BAKANLIĞI DESTEKLEDİ
Firma olarak asıl ilgi alanlarının nanoteknoloji ve biyoteknoloji olduğuna dikkat çeken Dr. Coşkun, “Şubat ayında dünyada Kovid pandemi süreci başlayınca bizim bu bahiste çalışma yapmamız için Sanayi ve Teknoloji Bakanımızın teşviki ve Sıhhat Bakanımızın da takviyesiyle teşebbüslerimize başladık. Bütün süreci, olabildiğince kapalılık içerisinde yürüttük. Bu yaptığımız çalışma, üniversite, özel bölüm ve kamu işbirliğinin çok hoş bir örneği oldu. ODTÜ Teknokent’te bizim merkezimiz bulunuyor. ODTÜ akademisyenleri ile çalışma yaptık, genetik konusunda bilhassa. Sonra da Ankara Üniversitesi’nden yeniden değerli hocalarımıza çalıştık ve Gazi Üniversitesi bunlar ortasında yer aldı. Özel kesim olarak ise Idare Konseyi Liderimiz Sayın Ahmet Ahlatcı’nın bize sınırsız takviyesi oldu. takımımızın gereksinimi olan tüm eserleri, dünyanın neresinde oluşa olsun en süratli formda temin etme imkanı sağladı. Kamu olarak da bilhassa TÜSEB (Türkiye Sıhhat Enstitüleri Başkanlığı) ve TİTCK (Türkiye İlaç ve Tıbbi Aygıt Kurumu) Başkanlıkları bize çok hoş yol gösterdiler. Kısa vakitte bu noktaya gelmemizde vesile oldular” sözlerini kullandı.
Haber7
