Son iki aydır, Joe Biden artık fiilen Demokrat Parti’nin 2020 lider adayı olduğundan beri, yaklaşan Kasım seçimleri yeni tip koronavirüs (Kovid-19) krizinin gölgesinde kaldı. Yüz bini aşkın ABD vatandaşının virüse kurban gitmesiyle faal kampanya sürecinin pandemiye boyun eğmesine karşın, ABD Lideri Donald Trump günlük basın brifinglerinden bir kampanya platformu olarak yararlanmaya devam ediyor. Bu ortada Biden, Trump’ın medya megafonuna karşı çaresizce kendi konutunun bodrumunda çektiği görüntüleri yayınlıyor. Bu durum, ihtiyatlı bir formda eyaletler bazında olağan günlük hayata dönmeye başlayan ABD’de en az bir ay daha devam edecek üzere görünüyor.
Yaşanacak bir Biden zaferi, Demokrat Parti’nin ölçülü merkezinin, bilhassa de Clintonlarla temaslı şahsiyetlerin, partinin ideolojik platformuna hâkim olacağı uzun bir devri de garantileyecektir. Bu durum Türk-Amerikan alakaları açısından hayra alamet değil.
Seçmenler nezdinde prestij kazanma konusunda büyük ölçüde eski liderle olan bağına güvenen, başkanlık için yarışan eski bir lider yardımcısı Biden’ın adaylığı, akla birtakım tarihi mukayeseleri getiriyor. Biden kazanırsa, 1980’lerde Ronald Reagan’ın lider yardımcılığı vazifesinden sonra 1988 yılında seçilen Cumhuriyetçi George H. W. Bush ile karşılaştırılabilir. Kaybederse, bu sefer de benzerlik kurulacak kişi, sekiz yıl Bill Clinton’ın lider yardımcılığını yaptıktan sonra 2000 yılında yarışı George W. Bush’a kaybeden Demokrat Al Nazaran olacaktır.
Eski bir Merkezi Haberalma Teşkilatı (CIA) lideri olan George H. W. Bush, devrin Türkiye Başbakanı (ve 1989-1993 ortası Cumhurbaşkanı) Turgut Özal’la olan arkadaşça ilgisiyle de tanınıyordu. Özal’ın Bush’la ilgisi, Birinci Körfez Savaşı ve beraberinde gelen mülteci krizi boyunca değerli bir rol oynadı. Misal halde, Biden’ın dış siyaset konusundaki güçlü tecrübesi, Barack Obama’nın onu yarış arkadaşı olarak seçmesinin temel münasebeti oldu.
Sonuçta, pandemi kaynaklı mevcut duraklama, Biden’ın ABD Yüksek Duruşması Hâkimi George Sutherland’ın “bu geniş dış alem” olarak nitelediği şeye ait yorumlarına ve bilhassa Türkiye’ye karşı tavırlarına daha yakından bakmak için elverişli bir vakit. Nisan ayındaki bir yazımda izah ettiğim üzere, Biden’ın Senato’da Türkiye’ye ait kullandığı oylar, neredeyse külliyen aksi bir seri teşkil ediyor. [1] Buna karşın Lider Obama Türkiye-ABD etkileşimlerini, siyasi deneyimi nedeniyle büyük ölçüde Biden’a havale etti. Böylelikle ikinci Obama idaresinde iki taraf ortasındaki alakalarda çok bariz bir gerileme yaşandı ve Biden’ın tüm bu sürece büyük tesiri oldu.
Bu nedenle, Biden’ın lider olmasının, “Türk hükümetiyle etkileşimleri devam edecektir”in ötesinde bir manası olacaktır. En değerlisi, Obama idaresiyle iltisaklı dış siyaset topluluğu, karar alma düzeneğine bir defa daha erişim sağlamış olacaktır. Yaşanacak bir Biden zaferi, Demokrat Parti’nin ölçülü merkezinin, bilhassa de Clintonlarla temaslı şahsiyetlerin, partinin ideolojik platformuna hâkim olacağı uzun bir periyodu de garantileyecektir. Bu ihtimallerin hiçbiri Türk-Amerikan ilgileri açısından hayra alamet değil.
Aralık 2019 NYT röportajı
Aralık 2019’da, o sıralarda sık bir koruluk kadar kalabalık olan 2020 Demokrat Parti aday adaylarıyla yapılan röportaj dizisi dahilinde, Biden da bir küme New York Times (NYT) editörüyle bir ortaya geldi. Mülakat metni bir ay sonra, Ocak 2020’de yayımlandı. [2]
Biden New York Times’a verdiği röportajda, ABD’nin Türkiye’nin iç siyasetine karışması ve bu uğraş dahilinde makul bir tarafı desteklemesi gerektiğini ve geçmişte bu çeşit faaliyetlerde bulunduğunu açıkça belirtti.
Bu mülakatta Biden’a yöneltilen birinci dış siyaset sorusu bilhassa Türkiye’yle ilgiliydi.
ABD’nin şaha kalkan bir Çin ve haydut devlet Rusya’ya dair yaşadığı endişelerin, Avrupa Birliği’nin (AB) gözle görülür dağılma sürecinin ve Afrika Boynuzu, İran, Keşmir, Libya, Kuzey Kore, Suudi Arabistan, Suriye, Ukrayna Venezuela ve Yemen üzere öbür bölgelerde yaşanan memleketler arası krizlerin hâkim olduğu bir devirde, NYT editörlerinin tutup da birinci olarak Türkiye’ye değinmeyi tercih etmiş olmaları had safhada değişiklik arz ediyor.
Muhtemelen bu, Türkiye’nin Barış Pınarı harekâtına bağlanabilir; ancak Türkiye’nin Fırat Nehri’nin doğusundaki PYD/PKK’ya yönelik atılımı Ekim 2019’un birinci günlerinde başlamıştı. Aralık ayının ortalarına gelindiğinde, yani iki aydan fazla bir müddet sonra ise ABD medyasında bahisle ilgili yaşanan taşkınlık hali büyük ölçüde sönmüştü. Biden’a yöneltilen soru büyük ihtimalle yalnızca NYT’nin Türkiye’ye yönelik süregiden patolojik takıntısını gösteriyor.
Başmakale sayfası editör yardımcısı Kathleen Kingsbury tarafından sorulan soru ise bizatihi hayrete düşürücüydü: “Erdoğan’ın davranışları göz önüne alınacak olursa, ABD’nin hâlâ Türkiye’de nükleer silahlar bulunduruyor olması konusunda içiniz rahat mı?” Sorunun muhakkak bir cevap devşirmeye matuf olduğu gerçeğinin ötesinde, Kingsbury, yaklaşık 70 yıldır NATO’ya üye olmasına karşın Türkiye’nin siyasi liderliğinin İncirlik Hava Üssü’nün denetimini ele geçirmeyi ve geniş bir kesim tarafından orada var olduğu bilinen Amerikan nükleer silahlarına el koymayı önemli ciddi düşünebileceğini ima ediyordu. Bu fikrin saçmalığına ve gülünçlüğüne karşın, o “kayıt düşme gazetesi”nin bir editör yardımcısı bu soruyu eski bir ABD lider yardımcısına ve lider adayına nitekim sorabildi.
Biden kendi ismine Kingsbury’ye sorusunun elle tutulur bir tarafı olmadığını kibarca hatırlatmalı ve bir sonraki soruyu rica etmeliydi. Maalesef Biden’ın yaptığı şey bu olmadı. Bunun yerine, Türkiye’nin siyasi gerçekleri konusundaki bilgi zafiyetini ifşa eden ve yer yer tehditler içeren geniş lakin çorba üzere ve dolambaçlı bir yanıt verdi.
Biden kelamlarına Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’dan “otokrat” halinde bahsederek başladı ve bu da onun Türkiye’nin siyasi sistemine dair en temel gerçekleri bile bilmediğini gösteriyor. Kendine dair verdiği bu izlenim, “parlamentolarındaki sürece katılmak isteyen Kürt nüfus”a yaptığı biraz başı karışık göndermeyle iyice teyit edilmiş oluyor. Görünüşe nazaran Biden Halkların Demokratik Partisi (HDP) dahil, yüzde on seçim barajını geçen tüm siyasi partilerin Türk parlamentosuna katılabileceğinin ve maddelere uyan rastgele bir siyasi partinin Türkiye’nin iç siyasi diyaloğuna ve demokratik rekabete dahil olabileceğinin farkında değil.
Daha da kaygı verici olan, Biden’ın ABD’yi direkt Türkiye’nin içişlerine karıştıracağını ima etmesiydi. Şöyle bir açıklamada bulundu mesela: “Yapmamız gerektiğini düşündüğüm şey şu ki şu an ona [Cumhurbaşkanı Erdoğan] çok farklı bir yaklaşım benimseyerek muhalefet liderliğini desteklediğimizi açıkça ortaya koymak… Onlarla, benim daha önce yaptığım üzere, daha direkt bir etkileşimde bulunursak, Türk liderliğinin hâlâ mevcut olan ögelerini destekleyebileceğimiz ve onlardan daha fazla yararlanabileceğimiz ve Erdoğan’a baş tutmak ve onu alt etmek için onları cesaretlendirebileceğimiz görüşündeyim hâlâ. Bir darbeyle değil, bir darbeyle değil; seçim süreciyle.” Biden’ın “hâlâ mevcut olan unsurlar” ile ne kastettiği açık değil. Ama ABD’nin Türkiye’nin iç siyasetine karışması ve bu gayret dahilinde muhakkak bir tarafı desteklemesi gerektiğini ve geçmişte bu çeşit faaliyetlerde bulunduğunu açıkça belirtiyor.
ABD’nin diğer bir devletin iç siyasetine direkt müdahalesini teşvik etmek milletlerarası diplomatik normların ihlalidir; ne var ki Biden daha da ileri gidiyor. Biden ABD’nin, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı bir biçimde tehdit etmeye çalışması gerektiğine olan inancını hem de iki defa lisana getiriyor. Yorumlarının başında, Cumhurbaşkanı Erdoğan “bir bedel ödemek zorundadır” savını serdediyor. Biden ardından detaylara girerek, aşağılayıcı bir üslupla, “onlarla bizim, şimdiye kadar yaptığımız üzere oynamaya devam etmeyeceğimizi anlamalılar” diyor.
Daha sonra Doğu Akdeniz konusuna giren Biden, “bölgedeki müttefiklerimizle bir ortaya gelmek ve onun [Cumhurbaşkanı Erdoğan] bölgedeki, bilhassa Doğu Akdeniz’deki petrol ve başka petrol eserleriyle ilgili faaliyetlerini nasıl izole edeceğimiz konusunu görüşmek” gerektiğini söz ediyor. İnsan, bu kelamlardan Biden’ın bir NATO ortağından değil, bir düşmandan bahsettiği izlenimini ediniyor.
Biden’ın Türkiye hakkındaki yorumları, lider seçilmesi durumunda Türk-Amerikan bağlarında bizi güneşli bir havanın beklemediğini gösteriyor. Dahası, Türkiye’nin demokratik yollardan seçilmiş liderliğine yönelik bu türlü aşikâre düşmanca yorumlar, Biden’ın bilgi düzeyi ve en değerli mevzularda makul kararlar verme kapasitesi hakkında da kuşkular doğuruyor. Genel olarak Biden’ın beyanatları, ABD iç kamuoyunda Türkiye’ye dair cereyan eden tartışmaların, şu an itibariyle en az on yıldır, olağan, rasyonel düşünme süreçlerinden nasıl da büsbütün kopuk olduğunun yalnızca bir öteki örneğini teşkil ediyor.
Biden’ın kampanya sitesindeki dış siyasetle ilgili açıklamaları
NYT’nin bu röportajı yayınlamasından bu yana geçen aylarda, Biden seçim kampanyasının internet sitesindeki dış siyaset sayfasını yeniledi. [3] Bu sayfanın içeriği, Biden’ın (ABD Dış Bağlantılar Konseyi’nin ana yayın organı olan) Foreign Affairs’in Mart 2020 sayısı için kaleme aldığı bir makalede ve New York’taki City Üniversitesi’nin (CUNY) Mezunlar Merkezi’nde Temmuz 2019’da yaptığı bir konuşmada izleyeceği siyasetlere dair tabir ettiği görüşlerinin geniş bir özeti mahiyetinde.
Biden dış siyaset sayfasında verdiği bilgilerde Türkiye’den bahsetmiyor. Sayfada Biden’ın NYT’ye Türkiye hakkında yaptığı şaşkınca, esip gürleyen açıklamalardan hiçbir iz yok. Biden’ın dış siyaset reçetelerinin kamuya açıklanması gayesiyle yazılmış Foreign Affairs makalesi de Türkiye’ye hiçbir atıf yapmıyor. Fakat Biden’ın görüş yazısının “otoriter liderler”e dokunduğu yerde Foreign Affairs’in verdiği linkten gidilen, Türkiye hakkında yanlışlarla dolu ve birtakım bilgilerin stratejik bir formda verilmediği, iç karartıcı derecede tipik makale, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı nitelemek için kullandığı bağnazca basmakalıp tabirle soruna tüy dikiyor: “İslamcı hal değiştirici” (Islamic shapeshifter). Müellif bunları söylerken tahminen de başında dindar bir “Keyser Söze” canlandırıyordu, kim bilir? Her hâlükârda Biden, dış siyasete dair beyanlarında Türkiye’yi direkt zikretmekten kaçınmayı ve ileti verme işini diğerlerine bırakmayı tercih etti.
Biden’ın dış siyaset sayfasında Türkiye’den direkt bahsettiği tek yer CUNY konuşması. Konuşmasına “2019 yılında benim görüşüme nazaran dış siyaset iç siyaset, iç siyaset da dış siyasettir. Bunlar birbirleriyle derinden bağlantılıdır” diyerek başlayan Biden, kelamlarının devamında ABD’nin güvenliğinin “birbirleriyle çalışan, olabilecek en güçlü ortaklar ve ittifaklar ağına” sahip olmaya direkt bağlı olduğunu tabir ediyor. Ancak otuz saniye içinde Biden, durup dururken Türkiye’yi “otoriterlik” ve “liberal olmayan eğilimler” ile ilişkilendiriyor.
Olası bir Biden başkanlığı Türk-Amerikan bağları için neler getirebilir?
Üstteki bilgilerin çok açık bir formda gösterdiği üzere, Biden’ın uzun vakittir uzmanı addedildiği bir ülke olan Türkiye’ye yönelik tavırları ne bir umut ne de beklentiye vesile olabilir. Tam aksisi: Biden başkanlığı iki NATO ortağı ortasındaki ilişkiyi daha karanlık derinliklere yahut felaketlere sürükleyebilir. Biden’ın Türkiye hakkında kamuoyuna yaptığı en son yorumlar da Türkiye hakkında şu anda ABD medyasında “genelgeçer hikmet” olarak revaç gören makûs niyetli ve çarpıtılmış yanlış bilgilerin ötesinde pek bir şey yansıtmıyor.
Fakat Biden’ın Türkiye hakkındaki son açıklamalarının en rahatsız edici yanı, Türk vatandaşlarının tam da bu cins davranışlar nedeniyle ABD’ye duydukları muazzam öfkeye karşın, ABD’yi Türkiye’nin iç siyasetine direkt (daha fazla) karıştırmaya istekli olmasıdır. Biden’ın lider olarak Ankara ile bağı, bu türlü bir yaklaşımda ısrar etmesi durumunda meyyit doğmuş olacaktır.
Foreign Affairs’deki makalesine Biden Amerika’nın global “güvenilirliği ve nüfuzunun” Obama idaresinin sona ermesinden bu yana azaldığını sav ederek başlıyor. Bunun doğruluğu aşikâr, fakat bu yanlışsız, Obama idaresinin “geniş dış alemde” yalnızca olumlu sonuçlara sebep olduğu yahut Amerikan global liderlik yeteneklerindeki uzun vadeli düşüşe kendi katkısını sunmadığı manasına gelmiyor. Obama idaresinin ikinci periyodu bilhassa kendi sebep olduğu felaketlerle hatırlanıyor.
Dean Acheson’dan bu yazının başında yapılan alıntı, ABD dış siyasetinin, bir vakitler kendisini yönlendiren diplomatik ülkülerden ne kadar uzaklaştığını gösteriyor. Acheson çoklukla ABD tarihinin en harika dışişleri bakanlarından biri olarak kabul edilir ve 1949-1953’teki misyonundan bu yana bu makama oturmuş herkesten mutlaka daha büyük bir saygınlık ve prestijle anılmaktadır. Power and Diplomacy kitabında Acheson, liderlik mefhumunu tartışırken Tukididis’ten alıntı yapıyor. Bu büyük tarihçiye nazaran, Sparta’nın Atinalılara karşı müttefiki olan Korintliler, Spartalılara “Bir başkanın yapması gereken budur: herkesin yaptığı üzere kendi çıkarlarının dermanına bakmak, lakin tıpkı vakitte diğerlerinden gördüğü izzet karşılığında, genel çıkarlara de özel bir değer vermektir,” diyerek onları sorumlu bir halde davranmaya davet etmişlerdi.
Acheson’ın vurguladığı konu ortada: Tesirli başkanlar yalnızca kendi çıkarlarını gözetmez; onlar müttefiklerinin çıkarlarına da gerçek bir ilgi göstermeli, hakikaten ehemmiyet vermelidirler. Kasım ayındaki seçimlerden hangi aday muzaffer çıkarsa çıksın, ABD yalnızca Türkiye ile değil, başka müttefikleriyle olan münasebetlerinde de “genel çıkarlara nasıl özel bir değer verileceğini” tekrar öğrenmezse memleketler arası prestiji aşınmaya devam edecektir. Bu ortada müttefiklerinin tasalarına beklenen dikkati hakikaten gösteren öbür önderler ortaya çıkacaktır.
[1999 yılından bu yana İstanbul’da yaşayan Adam McConnel, tarih alanındaki yüksek lisans ve doktora derecelerini de almış olduğu Sabancı Üniversitesi’nde Türk tarihi dersleri vermektedir; 20. yüzyıl Türk tarihi, Türk-Amerikan alakaları ve 19.,20. yüzyıl dünya tarihi özel olarak odaklandığı araştırma alanlarıdır]Haber7
