Kazak edebiyatının klasiği Abay (İbrahim) Kunanbayulı, bu yıl doğumunun 175. Yılı münasebetiyle Kazakistan’da geniş çapta kutlanmaktadır. Abay Kunanbayulı’nın yapıtları Türkiye’de pek çok yayımlanıp Türk okuyucularla buluşmuştur.
Düşünür, şair, eğitimci, mütercim ve bestekar Abay, Kazak edebiyat tarihine ışık tuttu. Şiir ve nesirlerinde Kazak halkının ömrü, kültürel bellek kodu, dünya görüşü, karakteri, dini, zihniyeti, lisanı, ruhu yansıtmıştır. Abay’ın yapıtlarındaki mana günümüzde de geçerliliğini korumaktadır.
Abay her vakit yeniliğe açıktı, halkının geleceği için endişelenen her şeyi arzulamıştır, Kazak halkının uygar kalkınma yoluna girmeye çağırmıştır. Eğitimli bir insan olarak, toplumun kalkınmasında öncelikle eğitimin, kültürün ve bilimin katkıda bulunacağından emindi. Abay emek vermeden toplumun zenginliğe ve bolluğa ulaşmasının imkânsız olduğunu söylemiştir: “Gökten iyilik beklemeyin, emekten iyilik arayın”.
Bilim beşerlerine kıymet vermiş, günümüzde eğitimli olmak vakit talebidir diyerek yapıtlarında “Bilgi, bilim için efor sarf et, halkınız için faydalı biri olmayı öğrenin.” sözünde bulunmuştur.
Abay, Kazak Türklerin yol feneridir. Onun yolundan giden genç jenerasyon daha parlak Türk Dünyasını inşaa edecektir. Abay tüm Türk Dünyasının takip etmesi gereken büyük bir fikir adamıdır. Abay, yalnızca Kazak lisanı, tarihi, edebiyatı, eğitimi ve sanatının bir temsilcisi değildir, tıpkı vakitte, bütün Türk lisanı, tarihi, eğitimi, sanatı ve edebiyatının da temsilcisidir. Bu sebeple, bütün Türk Dünyasının bilgesidir ve bütün Türk Dünyası gençlerinin okuması, öğrenmesi ve anlaması gereken büyük şahsiyettir. Türk Dünyasının bilgelerini tanıdıkça tarihimizi, münasebetiyle, kendimizi tanıyacağız. Yıllarca birbirinden başka kalan Türk Dünyasını birleştiren öge, yalnızca tarih değildir. Lisanı, kültürü ve edebiyatı da Türk Dünyasını birleştirici ögeler olarak karşımıza çıkmaktadır. Türk dünyasının istikamet gösterici abide şahsiyetlerinin karşılıklı olarak bütün Türk dünyasında tanıtılması kıymetli bir bahistir.
Kazakistan Kurucu Cumhurbaşkanı – Elbası Sayın Nursultan Nazarbayev “Geleceğe Yol: Manevi Yenilenme” başlıklı makalesinde halk şuurunu tekrar canlandırılmasının ehemmiyetinden bahsetmiştir. Ulusal şuurun korunması ve çağdaş ihtiyaçlara uyarlanması ulusal bir değere sahip olmuştur. Elbaşı makalesinde toplum şuuru canlandırarak XXI. Yüzyılda Kazakistan’ın kalkınmasına ivme kazanabileceğine dair görüş bildirmiştir. Bu bakımdan Abay’ın mirasın gençlerimiz ve tüm toplumumuz için ehemmiyet taşıdığını ve “manevi nefes” olarak algılayabiliriz.
Kazak halkının değil bütün Türk dünyasının kalplerini kalemiyle fetheden Kazak edebiyatının klasiği Abay (İbrahim) Kunanbayulı, Kazakistan’ın Semey bölgesinde 10 (23) Ağustos 1845 tarihinde doğmuştur. Doğu’nun klasikleri olan Nizami, Nevai, Saidi, Hafız ve Fuzuli’nin yapıtlarını okumuş. Rus edebiyatının tepe şahsiyetlerini okumasının yanında onların vasıtasıyla Batı edebiyatının klasiklerini de tanır. O, Doğu ve Batı’yı sentezlediği görüşleriyle şiir ve bütün sanatın kıymeti üzerinde kıymetle durmuş, bu kıymetleri aydınlığa kavuşturma yolunda pek çok çalışma gerçekleştirmiştir.
Abay daha 13 yaşındayken Kazak halkının idari işleriyle ilgilenmeye başladı. İdari işleriyle uğraştığı devirlerde Kazak halkının toplumdaki sıkıntılarına aşina oldu. Halkının dünya görüşünden ulusal ve manevi pahaları öne çıkarıp onların sıkıntılarını realist bir bakış açısıyla lisana getirdi.
O, halkı çalışmaya, aydınları araştırma yapmaya çağırır şairliği yanında Kazakistan’ın geçen yüzyıllardaki toplum ve edebiyat yapısı hakkında bilimsel araştırmalarda bulunan pahalı bir araştırmacıdır. Kaleme aldığı bedelli bir edebi miras olarak kalan Kara Sözler’i ve şiirleriyle adalet ve insanlık, sanat ve bilim için uğraş etmiş.
Batı medeniyeti ve ideolojisi, bilimi ve kültürü Abay’nin manevi gelişimi üzerinde kıymetli bir tesire sahipti. Batı ve Doğu kültürlerini ustalıkla birleştirmeyi başardı. Abay’ın araştırmasının ana hedefi “İnsan”dır.
Abay’ın ahlak formülü: “Adam bol!” (“Olun, insan olun!”) Buna nazaran, insan olgunluğu üç ana nitelikle belirlenir: zihin, kalp, irade. Toplumun temeli bu niteliklere tam manasıyla hâkim beşerlerle oluşmalıdır. Abay, halkının geleceğini eğitimde, bilim ve sanatın gelişiminde ve yaratıcı çalışmalarda gördü. Düşünür yazılarında, “Daha fazla bilgiye, sevgiye, adalete sahip olan- o bilge, o bilim adamı, o dünyaya sahip”.
Çağdaş Kazakistan’da, Abay’ın ulusal kimliğini ve insanlık onurunu koruyarak diğer halkların deneyimine dayanarak öğrenme, yanı sıra tüm dünyayla dostluğu güçlendirmek daveti, dünyanın globalleşmesi bağlamında aktüeldir. Abay için insan, cihanın merkezidir.
Kazakistan Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev Abay’ın 175. yıldönümüne ithafen “XXI. Yüzyılda Abay ve Kazakistan” isimli makalesinde Abay Kunanbayev’in öngörüsü büyük düşünme ve geleceğe bakma vaktin ruhunu hissetme marifetinin altını çizmektedir. Bunula birlikte, Kazakistan Cumhurbaşkanı Kazakistan eğitim sistemini çağdaş topluma uygun, yeniliklere açık bir jenerasyonun yetiştirilmesini sağlayan siyaset uygulamakta olduğunun altını çizmek gerekir.
Ulu düşünür vaktinin rastgele bir zorluğuna karşın, gençlere – halkının parlak geleceğine inancını kaybetmedi: “Kim kötülük yaşamadı? Yalnızca zayıf iradeler umudunu kaybeder… Ne de olsa gerçek şu ki, dünyada kalıcı hiçbir şey yok, bu da demek oluyor ki kötülük ebedi değil … Sert, karlı bir kıştan sonra bahar çiçek açmaz, su dolu, hoş bir bahar mı gelir?” kaygısı. Aslına bakacak olursak, Abay, özel pedagojik çalışmalar kaleme almadı, fakat neredeyse istisnasız, gençlerin akıl hocası, halkın toplumsal kanısının ahlaki mefkurelerine ve bilgeliğine, Doğu ve Batı felsefisine dayanan miras bıraktı. Abay’a nazaran, rastgele bir hazır kişilik özelliği ile doğmaz. Tüm fazilet kavramları, tüm davranış kuralları hayatı ve çalışması boyunca edinilir. Buna dayanarak, gençlere şöyle sesleniyor:
“Sen, adamım, cihanın bir tuğlası, hayatın inşasında kendin yap!”
Farklı toplumsal statüye karşın, Abay, insanların tabiatı gereği eşit olduğunu savunuyor. Abay, 34. Kelamında insanların doğuştan biyolojik eşitliği hakkında şöyle yazıyor: “Bu dünyada, doğum ve büyüme, tokluk ve açlık, ıstırap ve mevt, vücudun yapısı ve bir kişinin geldiği ve gitmesi gereken yer- hepsi birebir.”
Kassym-Jomart Tokayev bir makalesinde, “Abay’ın mirası, bir ulus olarak birleşmemize ve bir ülke olarak gelişmemize yol gösteren bedelli bir mirastır. Genel olarak hayatın rastgele bir alanında Abay’ın kelamlarını göz önünde bulundurarak dediğini yaparsak ülke olarak başarılı oluruz, devlet olarak amaçlarımıza ulaşırız. Abay’ın düşü halkın düşüdür. İnsanların hayallerini ve hasretlerini gerçekleştirmede kendimizi esirgememeliyiz” diyor.
Bugün, büyük şairin dünya edebiyatına katkısına işaret ederek, ona yalnızca faziletlerini vermiyoruz. Abay’ı tanıyarak kendimizi, Kazak halkının değişen dünyadaki tarihini, yerini ve rolünü tanıyoruz, Kazakistan’ın öbür ülkelerle olan münasebetini dünya kültürü bağlamında anlıyoruz.
Abay tüm hayatını ahlaki adalet ve doğruluk arayışı atmosferinde yaşadı ve tüm şiirleri ülkü olanı, insanın harikalığını araştırmaktı. Tanınmış çağdaş müellif Cengiz Aytmatov: “Halkının entelektüel, ahlaki ve ruhsal kültürünün bir somut örneği olarak, Abay elbette dünya sisteminin ulusal başarısıdır.” diye yazmıştı.
Çağdaş Kazak edebiyatında Abay Kunanbayulı’nın yeri çok başkadır. Yalnızca Kazak kültürüne değil, tüm Türk dünyası kültürü için değerli şahsiyettir. Bu sebeple, 1995 yılı UNESCO tarafından bütün dünyada “Abay Yılı” olarak duyuru edilmiştir. O, yalnızca Kazak halkının değil bütün Türk dünyasının kalplerini kalemiyle fethetti.
Bugün kardeş Türkiye’de Abay’ın ismi okul, lisan ve kültür merkezi, sokaklar ve parklara verilmiştir. Abay’ın doğum yıldönümünü bizimle idrak etmekte olan, mirasına sahip çıkan kardeş Türk halkına minnettarız.
Haber7
