Bu yapıtlardan en ünlüsü hiç elbet Londra’daki National Gallery koleksiyonunda mahal alan Bellini imzalı ve 24 Kasım 1480 tarihli portre. Lakin bu portre dışında çeşitli koleksiyonlarda da Fatih portresi bulunuyor ve bunların bir kısmı tekrar Bellini’ye atfediliyor.Tıpkı geçtiğimiz hafta müzayedeye çıkan ‘Sultan II. Mehmed, mevki sahibi genç ile birlikte’ isimli portre üzere.
Fatih Sultan Mehmed’in İtalyan ressam Gentile Bellini’ye atfedilen portresi Londra’daki müzayedede satışa sunulunca gözler yine Fatih’in portrelerine çevrildi. Geçmişten bugüne yerli ve yabancı ressamlar tarafından farklı periyotlarda pek çok Fatih portresi yapıldı. Bu yapıtlardan en ünlüsü hiç elbet Londra’daki National Gallery koleksiyonunda mahal alan Bellini imzalı ve 24 Kasım 1480 tarihli portre. Lakin bu portre dışında çeşitli koleksiyonlarda da Fatih portresi bulunuyor ve bunların bir kısmı da ünlü İtalyan ressam Bellini’ye atfediliyor. İşte bunlardan biri de geçtiğimiz hafta müzayedeye çıkan ‘Sultan II. Mehmed, mevki sahibi genç ile birlikte’ isimli portreydi. İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından 770 bin sterline satın alındı. Bellini’nin atölyesinden çıktığı iddia edilen tablo 2015 yılında da İngiliz müzayede konutu Sotheby’s’ta 965 bin sterline satılmıştı. Tablo üzerine bir ekip tartışmaların döndüğü şu günlerde biz de Türk sanat tarihinde padişah portreciliğini ve Fatih’in yurtiçindeki özgün portre örneklerini mercek altına aldık.
Türkiye’de ‘padişah portreleri’ konusundaki en varlıklı koleksiyona hâlihazırda Ulusal Saraylar Yönetimi sahip. Velev Ulusal Saraylar, padişah portreleri koleksiyonunu sonbaharda Beşiktaş’taki Fotoğraf Müzesi’nde sanatseverlerle buluşturmaya hazırlanıyor. Bu benzersiz birikimin içerisinde yerli ve yabancı ressamlara ilişkin 6 özgün Fatih portresi de var. Portrelerden ikisi Venedikli ressam Paolo Veronese’ye yahut onun atölyesine ilişkin. Öbürleri ise Türk ressamlar (Şehit) Hasan Istek, Halil Paşa, Feyhaman Duran ve İtalyan ressam Fausto Zonaro’nun imzasını taşıyor.
Osmanlı’da portre geleneği Fatih Sultan Mehmed ile başlıyor. Ulusal Saraylar Fotoğraf Müzesi Başkanı – Sanat Tarihçisi Gülsen Kaya’nın verdiği habere nazaran Osmanlı’nın VII. padişahı Fatih, Topkapı Sarayı’na birçok sanatçı davet ediyor. Venedikliler, davet üzerine ressam Gentile Bellini ile Padualı heykel sanatkarı Bartolemeo Bellona’yı İstanbul’a gönderiyor. 1479 yılının Eylül ayında İstanbul’a gelen Bellini, kentte 18 ay kalıyor ve Saray’da çok sayıda fotoğraf yapma talihine sahip oluyor. Bu fotoğraflar arasında 24 Kasım 1480 tarihli Fatih Sultan Mehmed portresi de var. Tablo, şu anda Londra’daki National Gallery Koleksiyonu’nda taraf alıyor. Portrenin, Nemrut Dağı kazılarını da yürüten İngiliz arkeolog ve diplomat Austen Henry Layard’ın eşi tarafından National Gallery’e verildiği biliniyor. İngiliz arkeoloğun vefatından sonra vasiyetinin bu halde mekanına getirildiği söz ediliyor. Henry Layard’ın portreyi Venedik’teki bir koleksiyoncudan 1865 tarihinde satın aldığı biliniyor. Bellini’nin Fatih’in bu çok ünlü portresini Venedik’e yanında götürdüğü yahut oğlu Sultan II. Beyazid tarafından çarşıda satılırken Venedikli tüccarlar tarafından satın alınarak Venedik’e getirildiği söylense de bu hususta kesin haber yok.
ZONARO’NUN FATİH’İ
İtalyan ressam Fausto Zonaro’nun Ulusal Saraylar koleksiyonunda yan alan 1907 tarihli Fatih portresi, Bellini’nin başarılı bir kopyası olması açısından munfasıl bir kıymet taşıyor. Saray ressamı Fausta Zonaro, Sultan II. Abdülhamid’in siparişi üzerine İstanbul’un fethini bahis alan dört tablo ile Fatih’in portresini yapıyor. Tablo şu anda National Gallery koleksiyonunda nokta alan Gentile Bellini’nin 1480 tarihli portresinin büyütülerek resmedilmiş kopyası. Fatih’in dörtte üç profilden büst portresi. Padişah, portrede kürklü kaftanı ve başında şişkin sarığıyla Venedik şekli kemer biçiminde bir çerçeve içinde betimleniyor. Portrenin yan aldığı esastan sarkan mücevherlerle süslü kumaş hükümdarlık göstergesi olarak yorumlanıyor. Kuraldaki “Dünyanın Fatihi” manasındaki “MAGNI SULTANI MOHAMETI II. IMPERATORIS” tabirinin, politik bir mana taşıdığı kabul ediliyor. Kompozisyondaki yedi taç ise Fatih’in Osmanlı Devleti’nin yedinci padişahı olduğunu vurguluyor.
Topkapı’da da Fatih’in resmi var
Fatih’in Bellini’den kopya edilen bir diğer portresi de bugün Topkapı Sarayı’nda sergileniyor. Eser, Türk ressam Feyhaman Duran’ın imzasını taşıyor. Duralit üzerine yağlıboya tekniğiyle yapılan portrenin, 1950-1960 yılları arasında yapıldığı düşünülüyor. Ulusal Saraylar mütehassısı Gülsen Kaya, 1914 Kuşağı Türk ressamlarının kıymetli temsilcilerinden Feyhaman Duran hakkında şunları söylüyor: “Feyhaman Duran, Şık Sanatlar Akademisi’nde atölye şefi olarak pek çok öğrenci yetiştiriyor. Ressam, sanatçı olan eşi Güzin Duran ile birlikte 1943-1947 yılları arasında Topkapı Sarayı Müzesi’nde fotoğraf çalışmaları yapıyor. Feyhaman Duran, sipariş üzerine portreler ve tarihî bahisli ürünlerle de yapıyor. Kaya’nın verdiği habere nazaran Topkapı Sarayı’nın envanter kayıtları, Feyhaman Duran’ın koleksiyonundaki ürünlerinin birçoklarının 1952-1961 arasında satın alındığını belgeliyor. Koleksiyondaki Bellini’den kopya edilen Fatih portresi de periyot olarak 1950-1960 civarına tarihleniyor. Sanatkarın, Bellini’den kopya ettiği vesair Fatih Sultan Mehmed portresi ise Beşiktaş’taki Deniz Müzesi’nde sergileniyor. Deniz Müzesi’ndeki portre 1952 tarihli.
Hasan Ali Istek imzalı
Ulusal Saraylar koleksiyonunda mahal alan bir sair Fatih portresi, (Şehit) Hasan Istek imzasını taşıyor. Sanat tarihi mütehassısı Gülsen Kaya, tarama tekniğiyle resmedilen 1899-1900 tarihli portrenin, sair sanatkarların dörtte üç profilden verdikleri örneklerden farklı olduğunu lisana getiriyor. Kaya, ressam Hasan Rıza’nın hayatı ve ürünleri hakkında şu haberleri veriyor: “Hasan Istek, Edirne’deki Sanayi Mektebi’nin yöneticisi. Balkan Savaşı sırasında atölyesinde şehit ediliyor. Sanatçı, karakalem, yağlıboya, pastel ve tarama metodunda fotoğraflar yapıyor. İstanbul’un fethi ve Fatih Sultan Mehmed’i mevzu alan yapıtlarıyla tanınıyor.”
Türk ressamların fırçasından çıkan
Türk ressamlarının fırçasından çıkan Fatih portrelerinden biri de de Halil Paşa’ya ilişkin. Halil Paşa, Avrupa’da fotoğraf eğitimi gören er ressamlardan. XX. yüzyıl başlarında sipariş üzerine yağlıboya tekniğiyle Fatih portresini hazırlıyor. Ulusal Saraylar Fotoğraf Müzesi Başkanı Gülsen Kaya’nın araştırmalarına nazaran Halil Paşa, Sultan Abdülaziz devrinde Dolmabahçe Sarayı’nda yaver ressam olarak vazife yapıyor. Sultan II. Abdülhamid devrinde de askerî lisede fotoğraf hocalığını devam ettiriyor. Bu sırada Paris’e fotoğraf eğitimine gönderiliyor. Yurda dönüşünde yeniden askerî mekteplerde fotoğraf hocalığı, Müze-i Hümâyûn’da yönetici yardımcılığı, Sanâyi-i Nefîse Mektebi’nde muallimlik ve daha sonra birebir mektebin müdüriyetini üstleniyor.
ABDÜLMECİD’İN SİPARİŞİ
Halil Paşa’ya Fatih portresini kimin sipariş ettiği de başkaca ehemmiyet taşıyor. Gülsen Kaya’nın verdiği habere nazaran laf konusu siparişi, Sultan V. Murad’ın oğlu Şehzade Mehmed Selahaddin Efendi’nin kızı Rukiye Sultan ile evli olan Şerif Abdülmecid veriyor. Diplomat olan Şerif Abdülmecid, Osmanlı devleti’nin tayin ettiği son Mekke Buyruğu Şerif Ali Haydar Paşa’nın oğlu. Halil Paşa’nın, Fatih Sultan Mehmed portresinin yanı sıra, yeniden Şerif Abdülmecid’in siparişi üzerine yaptığı Sultan I. Selim (Yavuz Sultan Selim), Sultan III. Selim ve II. Mahmud’un da portreleri de bulunuyor. Halil Paşa’nın yaptığı Fatih Sultan Mehmed, Sultan I. Selim (Yavuz Sultan Selim), Sultan III. Selim ve II. Mahmud’un da portreleri Şerif Abdülmecid ile Rukiye Sultan’ın terekesinden koleksiyona ikram ediliyor. Halil Paşa’ya portre siparişi veren Şerif Abdülmecid, Osmanlı Devleti’nin son veliahdı ve son Halifesi Abdülmecid Efendi ile de yakın dostluk alakaları içinde bulunuyor. Çünkü son Halife Abdülmecid Efendi, Bağlarbaşı’ndaki köşkünde Şerif Abdülmecid’in büyük ebatlı bir portresini yapıyor. Bu portre de bugün Ulusal Saraylar’a bağlı Fotoğraf Müzesi’nde yan alıyor.
Fotoğraf Müzesi’nde görücüye çıkacak
Ulusal Saraylar koleksiyonunda konum alan en erken tarihli Fatih portresi, Venedikli ressam Verenose’ya ya da atölyesine ilişkin. Bu ekolün özelliklerini taşıyan iki portrenin, Topkapı Sarayı’na geliş hikâyesi nispeten değişik. Fotoğraf Müzesi Başkanı Gülsen Kaya, bu iki Fatih portresinin yurda dönüş macerasıyla ilgili şu haberleri paylaşıyor: “Sadrazam Sokullu Mehmed Paşa, Venedik elçisi Niccolò Barbarigo ile 1578’de bir görüşme yapıyor. Görüşmede Venedik’te bulunan Osmanlı padişahlarının portrelerini edinmek istediğini belirtiyor. Taraflar arasındaki yazışmalar, Fatih portreleri talebinin yalnız Sokullu’nun değil, Sultan III. Murad’ın da isteği üzerine gerçekleştirildiğini ortaya koyuyor.” Sokullu ile Barbarigo arasındaki görüşme sonuç veriyor. Veronese serisi padişah portreleri, 1579 yılının Eylül ayında Topkapı Sarayı’na getiriliyor. Portrelerin, İtalyan ressam Paolo (Caliari) Veronese’ye yahut atölyesine ilişkin olduğu düşünülüyor. Bu yüzden iki portre Veronese’ye atfediliyor. Ulusal Saraylar koleksiyonu içerisinde Fatih’in dışında Verenose ekolüne ilişkin farklı padişah portreleri de nokta alıyor. Bu portreler, sonbaharda Fotoğraf Müzesi’nin yeni kısımlarında sanatseverlerle buluşmaya hazırlanıyor.
Haber7
