Mahmut Dündar’ın 27 yıllık gelenek, lisan ve kültür araştırmasının eseri olan ”Bir Köy Var Uzakta” isimli köy monografisi. Akademisyen Yayınlarından çıktı. Eser üç kitaptan oluşuyor. Birinci kitap Elmalı köyünün iktisadından coğrafik özelliklerine kadar kapsamlı bir tanıtım niteliğinde.
İkinci kitap ise yaklaşık 700 söz ve kelam varlığının manası ve kullanılışı üzerine bir kelamlık niteliğinde. Tabirlerinden, söyleyişlerinden tabiat olaylarına kadar günlük lisanda kullanılan kelam varlığının derlemesi. Üçüncü kitap ise ek bilgi ve dokümanlar barındırıyor. Tarihi dokümanlar, fotoğraflar, köy ve etrafındaki bitki ve hayvan varlığının profesyonel çekilmiş fotoğrafları, köy üzerine yazılmış yazılar, şiirler ve şair kültür materyallerini içeriyor.
ESER HAKKINDA
Elinizdeki kitabın yirmi yedi yıllık (1993-2020) bir yazılış macerası var.
Her şey, bir arkadaşa meclisinde başladı: Orta yaşlardaki Elmalılı akranlarımın; konuşmalarındaki birtakım sözcük ve kavramlara, (köyde yaşamayan) kendi çocuklarının yabancı kalmalarıydı konuşulan. Sonra ağız-şive muhabbetleri…
Sohbet derinleştikçe, bu sözcükler sıralanmaya başlandı, sonra tabirler, tekerlemeler: “Vilii:”, “yosmıyayıñ “, “çişteñ”, “yaatı”, “cotturmak”, “cice”, “gamha”,”geñaz”,”küküm”, sıklat”,”mülemmeç”,“Haççiççe”,”zıypak”, “gaçıl”,”teççel”,”Er avrat ter avrat”, “Güle güle Omarım”, “Adam bildim eşşee.(eşeği), altına serdim döşşee.(döşeği),” Öñü gavırha gavuruyor, gerisi harman savuruyor.”, “Aman ciceler dimeden(ablalar, teyzeler demeden), aman geceler, de: .“
O söyledi, öteki söyledi… Derken; ortaya, 45-50 sözcük, tabir, tekerleme, atasözü çıkıverdi.
Bu buluşmanın akabinde, mevzuya daha çok ilgi duymaya başladım: Duyduğum, hatırladığım sözleri iştiyakla not etmek artık alışkanlık halini aldı.
Elmalı bulaşığı olan her kimle konuşsam, satır ortalarında, kesinlikle notlara yeni ekler çıkıyordu. Kimi arkadaşlarımın da işi sahiplenerek adıma not tutup, notlarını bana ulaştırmaları; telefonla; “Şu söz var mı?”, “şu şiiri yazdın mı?” üzere, tabir yerindeyse, işin ucundan tutmaları şevkimi artırdı. Bu iş beni; emeklerin, bir mecraya akıtılıp bir havuzda toplanması, kalıcı hale getirilmesi gerektiği kanısına sevk etti.
Beş altı yılı geride bırakmıştık… Derlenen kelam varlığı(kelime) ve tabir sayısı yedi yüzleri bulduğunda, Adana’da oturan farklı yaşlardaki Elmalılı (Emin ARIKAN -1926-2015-, Ahmet ÖZER -1926-2007-, Nuri KIZILKAYA D. 1937, Mehmet AVCIOĞLU D. 1949, Hacı Ali ÜNAL D. 1959, Kamil ÜNLÜ D. 1959.) ile konutumda bir ortaya gelip biriken sözcüklerin manalarının ve söylemlerinin doğruluklarını-deyim yerindeyse- test ettik.
Muhtaçlık duydukça, TDK’nin Derleme ve Tarama sözlüklerinden, farklı etimolojik sözlüklerden, yayınlanmış kimi ağız çalışmalarından faydalanarak çalışmayı bilimsel bir yerde yürütmeye çaba ettim.
Devam eden derleme çalışmalarını sağlıklı bir tabana oturtmak gayesiyle toplanan sözcükleri bir CD’ye kopyalayıp üniversiteden hocam; Prof. Dr. Recep TOPARLI’ YA (Dönemin Türk Lisan Kurumu Lider Yardımcısı) gönderdim. Hocam da beni ÇÜ Eğitim Fakültesi öğretim üyelerinden Prof. Dr. Faruk YILDIRIM’A yönlendirdi; Faruk hocamın tavsiyelerinden yararlandım.
“Ağız Derlemesi”nden “ Köy Monografisi”ne
Bu derleme çabası devam ediyorken, kimi sözcük, tabir ve atasözlerinin, köy kültürüyle iç içe, daha bir mana zenginliği sergilemesi bana; güya ” çalışma alanını genişletmelisin!” ihtarında bulundu.
1960-70’lerden sonra kent ve köylerimizde yaşanan sosyokültürel ve sosyoekonomik değişimden Elmalı da uzak kal(a)mazdı. Böylece, köyü daha etraflı anlatmanın, yani bir KÖY MONOGRAFİSİ oluşturmanın faydalı olacağı fikri ağır basmaya başladı.
Biraz daha açarsak: 1960’larda yaklaşık 250 haneli Elmalı; öteki köylerimiz üzere bu yıllardan sonra yavaş yavaş kente sökün ediyordu. Köyde kalanları da kent yaşantısı, derece derece etkiliyor ve köy kültürü, bu sürecin çarkları ortasında yavaş yavaş kaybolup gidiyordu. Yufka ekmeğini yapan köylü, kentten günlük somun getiren araçların yolunu gözler olmuştu; manav bekliyordu, yumurtacı bekliyordu köye. Oraklar, ellikler, karasabanlar, dövenler, kalburlar, heybeler, hararlar ya ahırın bir köşesine atılıyor ya da şark köşesi yaparım diyen kıza oğula veriliyordu..
Bu sözlerden; “yoklukla, ilkellikle gurur duyulması” yahut “yeniliğe kapalılık” anlaşılmamalı. Uğraşımın emeli: Elmalı üzerinden yapılan çalışmayla, değişimin; insanımızdan, kültürümüzden bir şeyleri alıp götürdüğü, birtakım bedellerin yitip gittiği gerçeğinin lisana getirilmesi…
Bu fikirden hareketle;
-Doğduğum köyün, o yıllara ilişkin kültürel bir röntgenini çekeyim istedim.
-Maddi manevi ögeleri kayıt altına alıp, aldığım kayıtlar gelecekte; gerek mukayeseli derleme çalışmalarına, gerekse öbür çalışmalara kaynaklık etsin istedim.
-Doğal bir Anadolu köyü (tam olmamakla birlikte)olma özelliğine sahip Elmalı’yı bu maksatla laboratuar olarak seçmiş oldum.
-Laboratuardaki kaynak şahısların çabucak hepsi Elmalı doğumlu.
-Köylülerin ağzından duyup not aldığım çabucak her kelamı, karşılıklı hürmet sevgi ölçeğinde aktarmaya çalıştım. Değişik vesilelerle andığım, örnek verdiğim şahısların genelde isimlerini yazdım: Kitaplaştırılan bu çalışmanın; geçmişin bir hafızası, bir şahidi olarak okunmasını amaçladım.
– Köyde yaşanmış; acı tatlı anıların kimilerini aslına sadık kalarak öyküleştirdim, kimilerini fıkra kalıbında aktarmaya çalıştım.
-Kişileri, aile yahut sülaleleri küçük düşürecek tabirlerden uzak durdum.
-Derlenenlerden kimilerini şöylece sıralayabilirim:
Köyde yaygın sözcükler ve söylemleri, atasözleri, tabirler, tekerlemeler, ikilemeler; çocuk oyunları, çocuk manileri, alkışlar, kargışlar, düğün gelenekleri, düğün manileri, düğün türküleri, düğünde oynanan oyunlar, yakılar- destanlar, ağıtlar, şehitler, gaziler, kimi şehit yahut gazilerin ilişkin harp anıları, köye ilişkin acı-tatlı anılar…
Uzun soluklu denilebilecek bu seyahatte her şeyin dört dörtlük olduğu söylenemez: Çalışmamada; bahse bahis, bir köy üzere gözükse de üzerine gidildikçe, varılacak birçok menziller olduğunu gördüm. Bu yüzden; eksiklerim, yanlışlarım, açıklarım mutlak vardır, olacaktır. Müsaadenizle şunu söylemeliyim: Bu yük hepimizin; kusurları birlikte görelim, hoşluklara birlikte sahiplenelim.
Kültürümüze ve lisanımıza bir hizmet telakki ettiğim bu çalışmamda, yardımlarını esirgemeyen köylülerimin bu süreçte, uğraşlarımı içtenlikle sahiplenmeleri azmimi artırdı ve dağarcık doldukça doldu.
Hacim artınca, kitabı kısımlara ayırmanın isabetli olacağını düşündüm.
Birinci kısımda; köyün, toplumsal, ekonomik, kültürel yapısının incelenmesi var.
İkinci kısım; ağız derleme çalışması.
Üçüncü kısım ise; “Ekler” başlığı altında çeşitli aktifliklerin, fotoğrafların, şiirlerin, köyle ilgili farklı değerlendirmeler ve sair dokümanların yer aldığı kısım.
Yirmi altı yıldır devam eden çalışmalarda gayem; Elmalı köyünün – kabaca -1970 öncesi maşeri(toplumsal) hafızasını günümüze taşımak; tıpkı süreçleri yaşayan Anadolu köylerindeki değişimlere dikkat çekmek. Böylece kültürel kıymetlerimize karşı vefa borcumuzu ödemek.
Bu eforun temelinde; bilimsel bir eser ortaya koymaktan çok, yozlaşan kültürel kıymetlerimize karşı vicdani borcun ödenmesi uğraşı var/yatmakta.
Kitaptaki bilgilerde eksiklikler, yolda uygunsuzluklar, tabirlerde yetersizlikler vardır, olacaktır.
“Kültürümüze hizmet” telakki ettiğim bu çalışmama, başından beri samimi ve halis niyetle sarıldığımı ve de çalışma heyecanımdaki temponun hiç düşmediğini de söylemem gerekir.
Haber7
