İBB tarafından satın alınan ve Bellini tarafından resmedildiği sav edilen fotoğrafla ilgili spekülasyonlar konuşulmaya devam ediyor.
Erhan Afyoncu’nun çok konuşulan zaviye yazısı:
Fatih’in periyodunda yaptırdığı fotoğraf ve madalyonların birçok günümüze ulaşmamıştır. Geçtiğimiz günlerde İBB tarafından satın alınarak devletimize getirilen ve ressamının Bellini olabileceği düşünülen fotoğrafta Fatih’in önündeki gencin Cem Sultan olduğu söylenmekte. Ama bu sav hiçbir delile dayanmayan bir kestirimden ibaret
Fatih Sultan Mehmed, hükümdarlığı devrinde (1451-1481) Osmanlı Sarayı’na Avrupa’dan birçok ressam, heykeltıraş, sanatçı ve bilim adamını memleketine davet etmişti. Bunların en ünlüsü 1479-1481 yılları arasında sarayda bulunup, padişahın çeşitli portrelerini ve madalyonlarını yapan Gentile Bellini’ydi. Fatih’in saltanatının son iki yılında değerli sayıda Avrupalı’nın İstanbul’da atölyesi bulunmaktaydı. Lakin Avrupa’dan ne kadar sanatçı geldiği belirli değildir. Gentile Bellini, Costanzo da Ferrara, Bertoldo di Giovanni yapıtları elimizde olan sanatkarlardır. Bellini’nin Türkiye ile ilgili ürünleri hakkında Franz Babinger, Louis Thuasne, Nurullah Berk, Semavi Eyice ve Ahmed Refik Altınay’ın araştırmaları vardır
.
VENEDİK’TEN GELEN RESSAM
Fatih 1461’den itibaren İtalya’dan bir ressam getirterek fotoğrafını yaptırmak istemiş, ama Venedik’le başlayan savaş bu
isteğini engellemişti. Venedik’le 1463’te başlayan savaş 16 yıl sonra 1479’da Osmanlı Devleti’nin zaferiyle sona erdi. 25 Ocak 1479’da iki devlet arasında antlaşma imzalandı. Fatih’in yarı resmi elçi olarak gönderdiği bir Yahudi 1 Ağustos 1479’da Venedik’e ulaştı. Elçi, Venedik Doju Giovanni Mocenigo’yu sultanın torunlarının sünnet düğününe davet ederek, Fatih’in bir talebini iletti. Venedik Doju’ndan sarayına usta bir ressam, bir heykeltıraş ve bir tunç dökümcüsü göndermesini istiyordu. Daha evvelki yıllarda da Rimini hükümdarı Sigismond Malatesta madalyon sanatkârı Matteo di Pasti’yi, Napoli Hükümdarı Aragonlu Alfons da yeniden madalyacı Constanzo di Ferrera’yı İstanbul’a göndermişlerdi.
Venedik Doju, yapılan antlaşmayla iki devlet arasında dostluk tesis edildiği için sultanın bu isteğine ehemmiyet verdi. Senatoda durum görüşüldü. Kentin usta ressamı ve o sırada Doj Sarayı’ndaki Büyük Içtima Salonu’nun duvar fotoğraflarını düzelten Gentile Bellini (1429-1507) seçildi.
Gentile Bellini, yanındaki başka sanatkarlar ve yardımcılarıyla 3 Eylül’de bir kadırgayla İstanbul’a yanlışsız yola çıktı. Venedikli sanatkârlar ayın ahir İstanbul’a vardılar. Venedikli ressam ve ekibi yaklaşık 16 ay İstanbul’da kaldı. Fatih’in ve maiyetinin portrelerini yaptı. Sarayın duvarlarını resimledi. 1481 Ocak’ında Venedikli ressam ve ekibi İstanbul’dan ayrıldı.
Bellini’nin Fatih portresi.
Fatih Sultan Mehmed’in vefatından sonra oğlu II. Bâyezid tabloları pazarlarda sattırdı. Bu yüzden Gentile Bellini’nin ne kadar fotoğraf ve madalyon yaptığını bilmiyoruz. Bellini’nin İstanbul’daki yaklaşık 16 aylık çalışmalarından arkaya sırf Fatih’in portreleri, bir madalyon ve yedi adet çizim kalmıştır. Bellini devletine dönünce artık “İl Turco” diye anıldı ve yapıtlarında Şark’tan motifler kullandı
.
PORTRELER BULUNUYOR
Fatih’in çabucak acilen herkesin bildiği kartal burunlu meşhur portresi 25 Kasım 1480’de tamamlanmıştı. Portre, Galata’daki Venedikli bir tüccarın eline geçti ve Venedik’e götürüldü. İngiltere’nin 1877-1880 yılları arasında İstanbul elçiliği hizmetini yapan ve Ninova’yı yağmalayan Henry Layard tarafından satın alındı. Elçinin eşi kocasının vefatından 23 yıl sonra 1917’de tabloyu Londra’da National Gallery’ye bağışladı.
Bellini’nin “Solak” çizimi.
Bellini yahut onun ekibi tarafından yapılmış 2. bir portre 1933’te bulundu. Rusya’da bir Rus tüccar tarafından satın alınıp, Paris’te Amerikalı bir koleksiyoncuya satılan portre hayli küçüktür. Bu fotoğrafın ressam ve ekibi İstanbul’dayken değil sonradan yapıldığı düşünülmektedir
Lütfi Paşa’nın Asafnamesi’ni doktora tezi olarak çalışan İsviçreli Şarkiyatçı Rudolf Tschudi, 1959’da Basel’de kişisel bir koleksiyonda üçüncü bir portre buldu. Fatih üzerine araştırmalarıyla meşhur Franz Babinger, Rudolf Tschudi’den durumu öğrenince bu mevzuda inceleme yaptı, lakin sıkıntıyı tam olarak çözemedi.
FOTOĞRAFTAKI GENÇ KİM?
İBB tarafından geçtiğimiz günlerde alınan bu fotoğrafta karşılıklı birbirlerine bakan Fatih ve yirmili yaşlarda genç bir adam görülmektedir. Fotoğrafın ardındaki tahta levhada yapıtın Bellini’nin ismiyle birlikte “Maometto Secondo i suo Figlio”, yani II. Mehmed ve Oğlu yazısı vardır. Bu metnin ne vakit yazıldığını bilmiyoruz. Fotoğrafın Bellini tarafından yapılıp, yapılmadığı hususu da şimdiye kadar tam olarak tespit edilememiştir. Fatih’in önündeki kişinin kimliği de çözülememiştir. Bu mevzuda, fotoğrafın Fatih’in gençliği, Şehzade Mustafa yahut Cem Sultan olabileceği icmalleri yapılmıştır. Gelgelelim Fatih’in çok sevdiği oğullarından Şehzade Mustafa 1474’te vefat etmiştir. Şehzade Bâyezid Amasya’da, Şehzade Cem ise Konya’da sancakbeyliği yapmaktadır. Ayrıyeten Şehzade Bâyezid 32 yaşındadır. Fatih’in önündeki kişinin Cem Sultan olduğu tezleri afakidir ve hiçbir somut habere dayanmamaktadır. Külliyen bir varsayımdır. Fatih’in Cem’i veliaht olarak gördüğü argüman edilir. Fotoğraftaki kişinin Cem Sultan olabileceği de buradan hareketle yapılan bir kestirimdir. Gerçekten Fatih Kanunnamesi’nde Cem Sultan’ın elkabının kullanılmasından ötürü şehzadeye veliahtlık yakıştırılır. Gelgelelim kanunnameyi kaleme alan Veziriazam Karamanî Mehmed Paşa’nın Cem Sultan taraftarı olduğu için bu türlü bir tercihte bulunulmuş olabileceği göz önüne alınmaz. Fatih’in Cem’i veliaht olarak düşündüğüne dair somut bir emare yoktur ve veliahtlık 15-16. yüzyıllardaki Osmanlı Veraset Sistemi mütalaasına aksidir.
Fatih’in gençliği savı da sultanın portresiyle karşılaştırıldığında tutmamaktadır. Zira fotoğraftaki gencin burun yapısı kemerli değildir. Babinger, fotoğraftaki kişinin Fatih’in yakınında bulunan ve sultanın sohbetlerinden hoşlandığı Bosna-Hersek Hükümdarı’nın oğlu Kral Oğlu İshak (Sigismund Tomasevic) olabileceğini de ileri sürer. Lakin bu da yalnızca bir kestirimdir.
***
KRAL OĞLU İSHAK BEYEFENDI
Bosna Hükümdarı Stefan Thomas’ın oğlu olan İshak Beyefendi, Kotromanic hanedanının son üyesidir. Babası 1461’de ölünce Bosna tahtına üvey ağabeyi Stefan Tomas evic geçti. Osmanlılar’ın Mayıs 1463’te Bosna’nın fethi sırasında Stefan Tomasevic öldürüldü. Sigismund Tomasevic ise kız kardeşiyle birlikte Yayça yakınlarında Zvecaj’da yakalandı. Kaçmayı başaran anası Katerina, kocasının gümüş kılıcını Dubrovnik’de bırakıp, oğlu esaretten kurtulursa ona verilmesini söyledi. Oğlunun fidyeyle kurtulması için uğraştıysa da bir netice alamadı. Müslüman olup, İshak ismini alan Sigismund ise Fatih’in yakın etrafına girdi. 1473 Otlukbeli seferi sırasında Fatih’le sohbet etmiş, yemek yemiştir. Amcası ise daha evvel Müslüman olup, üst seviye hizmetler yapan Hersekzâde Ahmed Paşa idi. İshak Beyefendi, Hersekzâde Ahmed Paşa’nın maiyetinde vazife yaptı. Fatih’in oğlu II. Bâyezid devrinde yükselmeye devam etti. Osmanlı-Memlük savaşları sırasında esir düştü. Esaretten kurtulunca savaş sahrasını erken terkettiği için yargılanıp, beraat etti. Hakkındaki en son haberimiz 9 Eylül 1493’te Osmanlı ordusunun Hırvatlar’ı mağlup ettiği Krbava Muharebesi’ne katılmasıdır.
Haber7