Fas’ın İsrail ile bağları olağanlaştırma muahedesi imzalamakla kârlı mı çıkacağı yoksa bundan ziyan mı göreceği tartışılıyor.
Uzmanlar olağanlaşma mutabakatı sonrası kâr-zarar hesabı yapmak için şimdi kâfi bilgi olmamakla birlikte ortada birbirinden çok farklı ekonomiler olduğuna dikkati çekiyor.
Fas Hükümdarı 6. Muhammed 10 Aralık 2020’de İsrail ile bağların “en yakın zamanda” kurulacağını açıklamış, akabinde Fas ile İsrail, 22 Aralık 2020’de diplomatik alakaların olağanlaştırılması kapsamında 4 mutabakat imzalamıştı.
Faslı ekonomist Necib Aksabi, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Fas ile İsrail ortasında bugüne kadar resmi bir ekonomik alaka olmadığını söyledi.
Kâr ve ziyanı kestirim edebilmek için şimdi yeni dataların netleşmediğini tabir eden Aksabi, şu an yalnızca istişareler ve temasların olduğunu, milletlerarası kabul gören bir mutabakat bulunmadığını ve Rabat’ta imzalananın yalnızca genel yönelimler ve iyi niyet beyanından ibaret olduğunu lisana getirdi.
Aksabi, “Fas ile İsrail ortasında ticari bağlantılar olduğunu herkes biliyor, lakin bunlar açıklanmıyor. Örneğin tarımda 1980’lerin başından beri iş birliği var. Fas, İsrail eserlerini ithal ediyor.” diye konuştu.
– BİRBİRİNDEN ÇOK FARKLI EKONOMİLER
Kâr ve ziyanla ilgili ise Aksabi, “Fiili olarak karşılaştırdığımızda kendimizi büsbütün farklı iki iktisat ile karşı karşıya buluyoruz. İsrail iktisadı büyüklük olarak Fas iktisadının dört katını temsil ediyor.” dedi.
İsrail’in yaklaşık 400 milyar dolar, Fas’ın ise 115 milyar dolar gayrisafi yurtiçi hasılaya (GSYİH) sahip olduğunu aktaran Aksabi, kişi başına düşen GSYİH’nin de İsrail’de 40-45 bin dolar, Fas’ta ise yaklaşık 3 bin dolar olduğunu söyledi.
Aksabi, bu göstergelerin, iki taraf ortasında ekonomik bağ gerçekleşmesi halinde gelişmiş bir ülkenin gelişmemiş bir ülkeyle alakası örneğiyle karşılaşılacağını ortaya koyduğunu söz etti.
– “FAS, İSRAİL’İN PAZARI HALİNE GELECEK”
Faslı ekonomist, “İsrail’in Fas’a ihraç edecek malı var. İsrail, bilgi ve bilim açısından katma kıymeti yüksek ihracata ve kıymetli ticari bedele sahip. Lakin Fas’ın İsrail’e ihraç edecek malı yok. Münasebetiyle Fas, İsrail’in pazarı haline gelecek, diğer bir şey değil. Fas’ın İsrail ile kârlı bir ekonomik bağlantısının hayalini kurmamalıyız, zira gerçek durum İsrail ile ticaretin bir tedarikçi ve bir müşteri bağı olacağını gösteriyor.” sözlerini kullandı.
Aksabi, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Turizmin canlanacağını söylüyorlar. Doğal ki bu mümkün ve aslında daha evvel de vardı. Lakin artık İsraillilerin Fas’a gelişleri kolaylaşacak. Evvelden Fas’a 70 bin turist geliyordu, bu sayı 200 bine ulaşabilir.”
– “İLİŞKİLER KİMİ ALANLARDA TECRÜBELERİN TRANSFERİNİN ÖTESİNE GEÇMEYEBİLİR”
Faslı ekonomist El-Mehdi Ofakir de İsrail ile tam teşekküllü ekonomik bağlar hakkında konuşmak için şimdi erken olduğunu lisana getirdi.
Mevcut şartlar göz önüne alındığında iki ülke ortasında ekonomik alakaların ufkundan kelam etmenin güç olduğunu kaydeden Ofakir, biraz beklemek gerektiğini ve daha büyük bir tahlile götürebilecek güçlü siyasi sinyaller olabileceğini aktardı.
Ofakir, “Coğrafi uzaklık açısından tam ekonomik bağların varlığına inanmaktan kaçınmalıyız. Münasebetler birtakım alanlarda tecrübelerin transferinin ötesine geçmeyebilir.” diye konuştu.
– “BEKLENEN KÂRA GÜVENMİYORUM”
Rabat’taki 5. Muhammed Üniversitesinde öğretim vazifelisi Ömer el-Kettani ise Fas için zararın kârdan daha kıymetli olduğunu belirtti.
Birinci olarak Fas’ın İsrail’i tanımama unsurunu kaybedeceğini, çıkarının ise ABD’nin Batı Sahra’yı tanıması olduğunu ve bunun ülkeye ekonomik, siyasi ve tahminen de askeri yararı olabileceğini kaydeden Kettani, şunları söyledi:
“Ekonomik kar çok kolay olacak, fakat büyük yatırımların Fas’ın Batı Sahrasına ulaşacağına dair bir cins gururlanma ve inanç var. Fakat beklenen kâra güvenmiyorum. Zira onlarca yıl evvel tarım alanında Fas-İsrail iş birliği gerçekleştiğinde Fas domatesine ziyan veren makûs bir hastalığı ithal ettik. Fas domatesi hâlâ İsrail’in bize ithal ettiği hastalığın sıkıntılarını yaşıyor, bu nedenle ülke dışında birçok pazarı kaybettik.”
Eski ABD Lideri Donald Trump, Fas ile İsrail’in bağları olağanlaştırma mutabakatına vardığının açıklanmasıyla eş vakitli olarak Batı Sahra’da Fas’ın hakimiyetini tanıdıklarına dair bir bildirge imzaladığını duyurmuştu.
Haber7