İşgal altındaki Filistin topraklarında İsrail devleti kurulduğunun duyuru edilmesi sonrasında 1948, 1956, 1967, 1969 ve 1973’te yapılan Arap-İsrail savaşlarının ardından Mısır 1979’da, Ürdün 1994’te İsrail ile barış mutabakatı imzaladı.
İSRAİL-ARAP ÜLKELERİ ORTASINDAKI OLAĞANLAŞMA
Mısır ve Ürdün’ün İsrail ile sonları bulunuyor. Bu durum İsrail ile sonu bulunmayan Arap ülkelerinin arka arda İsrail ile barış mutabakatları yapmaya koşması hakkında birçok soru işaretine neden oluyor.
Tahminen de ABD Lideri Donald Trump, geçtiğimiz haftalarda Araplar ve İsrailliler ortasındaki tarihî uçuruma kıymetli bir köprü kurmada başarılı oldu ve hala de başka Arap ülkelerin olağanlaşma yoluna girmesi için çalışıyor.
YENİ ÜLKELER DE YOLDA
Olağanlaşma süreci, İsrail için on yıllardır Körfez başkanlarıyla yaptığı duyurulmuş ya da saklı kalan temasların akabinde elde ettiği ard arda gelen siyasi zaferleri temsil ediyor.
Buna karşılık Filistin idaresi, Arap Birliği’ne sunmak için hazırladığı İsrail-BAE olağanlaşma muahedesini kınayan karar taslağına Arap ülkelerinden gereken dayanağı alamadı. Bu da Filistin probleminin Arap ülkelerinin önceliklerinin alt sıralarına düştüğünün göstergesi.
BAE’nin 13 Ağustos’ta İsrail ile olağanlaşma kararı almasının akabinde hemen Mısır ve Ürdün üzere Umman, Bahreyn ve öteki kimi Arap ülkeleri bu duruma takviye verdi. Gözlemciler, başta Körfez olmak üzere daha fazla Arap ülkesinin olağanlaşma sürecine katılacağını öne sürüyor.
BAE, Mısır ve kimi başka ülkeler de Bahreyn’in İsrail ile olağanlaşma kararını desteklemede ivedi ederken, Türkiye, Filistin idaresi ve Hamas Bahreyn kararına sert tenkitlerde bulundu.
İran, Bahreyn hükümetinin kararının dünyadaki ezilen Filistin halkının, Müslümanların ve özgür halkların patlamasına ve öfkelerinin artmasına yol açacağı konusunda uyardı.
SUUDİ ARABİSTAN’IN TUTUMU
Suudi Arabistan, BAE ve Bahreyn’e yönelik rastgele bir tenkit yöneltmezken, kendisinin, misal bir muahedeyi imzalamasının İsrail ile Filistin arasında iki devletli çözüm temelinde kapsamlı bir barış mutabakatı yapılmasına bağlı olduğunu belirtmekle yetindi.
BAE ve Bahreyn’in normalleşme kararı İsrail’in reddettiği Arap Barış Teşebbüsüne ziyan vermesine karşın, Suudi Arabistan iki ülkenin kararını da eleştirmedi. Bilakis bölgede barışa götürecek her çabayı memnuniyetle karşıladığını belirtti. Analistler, Suudi Arabistan’ın bu halini olağanlaşma süreci için kapalı bir takviye olarak kıymetlendirdi.
Suudi Arabistan’ın son günlerde İsrail’den kalkan ya da İsrail’e giden uçakların kendi hava alanını kullanmasına müsaade vermesinin ardından birçok gözlemci, Suudi Arabistan’ın İsrail’le olağanlaşmaya karar vermeden evvel BAE ve Bahreyn’in olağanlaşma sürecinin sonuçlarını beklediği konusunda ABD Lideri Donald Trump’ın damadı ve danışmanı Jared Kushner ile hemfikir.
Suudi Arabistan’ın siyasetini yansıttığı düşünülen resmi basın kuruluşları veya sosyal medya fenomenleri, BAE ve Bahreyn’in İsrail ile olağanlaşma kararlarını destekleyen bir tavır sergiledi.
Bunlar Filistinin davasının Arap ülkelerinin öncelik sıralamasında alt saflara düşmesinden Filistinlileri sorumlu tutan bir kamuoyu oluşturmaya çalıştı.
Ayrıyeten İsrail ile ilgi kurma kararlarının BAE ile Bahreyn hükümetlerine ilişkin olduğunu ve hiç kimsenin bunlara müdahale etme hakkına sahip olmadığını ileri sürdüler.
Suudi Arabistan liderliğindeki “Yarımada Kalkan Gücü”nün 2011’de güvenlik kaosuyla çaba için Bahreyn’e müdahalesinden bu yana Manama’nın izlediği siyaset, İsrail’le olağanlaşma kararını Suudi idaresine müracaattan alamayacağını gösteriyor.
BAHREYN-BAE VE KUVEYT
BAE’nin Körfez’de çeşidinin birinci örneği olan normalleşme kararını eleştirmeyen Suudi Arabistan, tahminen de olağanlaşma kararını zımnî biçimde tebrik etmiş olabilir.
ABD ile İsrail’in, İran tehditleri konusunda kimi telaşları bulunuyor. Bu telaşları, Suudi Arabistan, BAE, Bahreyn ve az da olsa Kuveyt de paylaşıyor. Lakin İran’la siyasi, güvenlik, ekonomik ve ticari açılardan olağan münasebetlerini, ortak çıkarlarını ve ileri düzeyde uyumu sürdüren Umman ve Katar bu hususta farklı bir tavır sergiliyor.
Bahreyn ile ABD birbirine uzun vadeli stratejik bir iştirakle bağlı. Bu durum, İran Ihtilal Muhafızları ve onun bölgedeki müttefiklerinin oluşturduğu tehditler karşısında Körfez sularındaki seyrüsefer özgürlüğü ve global ticaretin korunması iştirakinin yanı sıra Bahreyn’in ABD’nin Orta Doğu’daki en değerli deniz üslerine mesken sahipliği yapmasından bu yana devam ediyor.
İsrail-Körfez temasları, İran’ın kimi Körfez ve Arap ülkeleri ile İsrail’e yönelik artan tehditleriyle uğraş yahut “Yüzyılın Anlaşması” olarak isimlendirilen ABD’nin kelamda barış planı görüşmeleri temelinde ekseriyetle ABD nezaretinde kapalı kapılar arkasında başladı.
YÜZYILIN MUTABAKATI VE KELAMDA BARIŞ PLANI
Kelamda barış planı, Filistin tarafından reddedilmesine karşın İsrail’in yanı sıra BAE, Bahreyn, Umman, Katar, Mısır, Fas üzere kimi Arap ülkeleri tarafından onaylandı.
ABD, 2017’de İran’ın bölgedeki aktifliğine karşı “Arap NATO’su” olarak isimlendirilen “Stratejik Orta Doğu Paktı” kurulması çalışmalarına başladı. Washington öncülüğündeki bu teşebbüste 6 Körfez ülkesinin yanı sıra Fas, Ürdün ve İsrail de bulunuyor.
O periyotta kimi uzmanlar, bu stratejik paktın gayeleri ortasında; Körfez bölgesindeki koalisyon ülkelerin siyasi, ekonomik ve güvenlik yapısına İsrail ve Fas’ın entegrasyonu olduğunu tabir etti.
Lakin bu yakınlaşmadaki en kıymetli adım, İsrail’le daha fazla resmi temas kurmaktı. Bahreyn, ABD Lideri Donald Trump “Yüzyılın Anlaşması”nı 28 Ocak 2020’de açıklamadan evvel “Yüzyılın Anlaşması”nın ekonomik açıdan görüşmek üzere Arap ve İsrail ile farklı ülkelerden önderlerin iştirakiyle Haziran 2019’daki Manama çalıştayına mesken sahipliği yaptı.
BAE’nin İsrail’le resmi ilgiler kurulduğunu duyurması akabinde Bahreyn’in açıklaması ve 3 Kasım’daki ABD başkanlık seçimlerinden evvel öteki ülkelerin de bu istikamette açıklama yapma ihtimali yalnızca İsrail’le münasebetlerin varlığının aleni biçimde kabulü ve bu duruma resmiyet kazandırmaktır.
Manama hükümeti, onlarca yıldır Sünni azınlığın hakim olduğu monarşiye karşı vakit zaman protestolar düzenleyen Şii çoğunluğun yaygın muhalefetiyle karşı karşıya.
İsrail ile mutabakatın hala topraklarının bir kesimi olarak Bahreyn’in ilhakını talep eden İran tarafından reddedildiği göz önüne alındığında Manama’nın muahedeyi imzalanmasından sonraki gelecek haftalarda, rejime yönelik iç muhalefetin tırmanması bekleniyor.
Haber7
