Barış, istikrar, insani yardım, kalkınma, kaynakların adil paylaşımı ve eşitlik prensipleriyle özetlenebilecek olan Türkiye’nin Afrika yaklaşımı dünyadaki birçok ülkeden farklılık gösteriyor.
Bu farklılığın bir yansıması olarak Afrikalı önderler tarafından sıcak bir formda karşılanan Türkiye, bu alanda siyasi, askeri, kültürel ve ekonomik ilgilere ivme kazandırmak maksadıyla birinci adımını 1998 yılındaki “Afrika’ya Açılım Aksiyon Planı” ile atmayı denedi.
Bu adımı, hükümetin kararlı bir formda 2005’i “Afrika Yılı” ilan etmesi izledi.
Bağlantılar birçok alanda ivme kazanırken Türkiye, 2008’de düzenlenen Afrika Birliği (AfB) doruğunda bu kıtanın stratejik ortağı ilan edilirken birebir yıl İstanbul’da yapılan Türkiye-Afrika İştirak Tepesi’nin akabinde, 2010’da da Afrika Stratejik Dokümanı kabul edildi.
Türkiye 12 Nisan 2005 tarihinde Afrika Birliği’nde (AfB) gözlemci ülke statüsü kazandı ve 5 Mayıs 2005 tarihinde Addis Ababa büyükelçiliğimiz AfB nezdinde akredite edildi. Ayrıyeten, Ocak 2008’de Addis Ababa’da yapılan 10. AfB Doruğu’nda alınan kararla, ülkemiz AfB’nin stratejik ortaklarından biri olarak ilan edildi. 2008 ve 2014 yıllarında Afrika-Türkiye dorukları düzenlendi; üçüncü tepenin ise 2021’de Türkiye’de gerçekleştirilmesi planlanıyor.
Türkiye, 2005’te başlattığı Afrika açılımı çerçevesinde bölge ülkeleriyle başta siyasi alakalar olmak üzere ticaret, yatırım, kültürel projeler, güvenlik ve askeri iş birliği üzere birçok alanda süratle ilerliyor.
PEKALA, YÜKSELEN KITA AFRİKA İLE EKONOMİK İLGİLER NE DÜZEYDE?
Son 18 yılda, Türkiye ve Afrika ülkeleri ortasındaki siyasi inanç çok daha ileri düzeylere taşındı. 18 yıldan beri, Türkiye’nin Afrika ülkeleri ile ikili ticaret hacmi 4 kat arttı.
O denli ki, Türkiye’nin Afrika ile ticaret hacmi 2003 yılında 5,3 milyar dolar iken şu an 22 milyar doları aşmış durumda.
Türkiye’nin Afrika’daki yatırımları 7 milyar doları, Türk müteahhitler tarafından Afrika’da yürütülen projelerin pahası de 65 milyar doları geçti.
İKTİSAT: ÇİN-TÜRKİYE
2000’ler sonrasında ekonomik olarak dünyada daha fazla öne çıkan Çin ve Türkiye, artan ekonomik refahın ortaya çıkardığı yatırım imkânlarını, iki ülkeye gelecek vaat eden bir bölgeye; Afrika’ya yönlendirdi.
İki ülkenin Afrika ülkeleriyle dış ticaretine bakıldığında Çin-Afrika 205 milyar dolar, Türkiye-Afrika 22 milyar dolarlık bir hacme sahip.
Çin’in 360 milyar dolar seviyesinde olan Afrika yatırımları, Türkiye açısından 7 milyar dolarlık bir hacimde.
Ekonomik olarak iki ülkenin yatırım profilleri büyük farklılık gösterse de Afrika yatırımları Çin’in toplam yatırımlarının yüzde 18,5’ini oluştururken, Türkiye’nin toplam yurt dışı yatırımlarında yüzde 15’lik bir hisseye sahip.
Öte yandan Türkiye’nin Afrika ülkelerine Savunma Sanayii ihracatından da artış yaşanıyor.
Son yıllarda, Afrika ülkelerine ile 4×4 taktik tekerlekli zırhlı araçlar ihraç edilmeye başlanmıştı. 2020’nin sonlarına gerçek TUSAŞ, ANKA insansız hava aracının (İHA) birinci ihracatını Tunus’a gerçekleştirdi.
BÜYÜKELÇİLİKLER, TİKA, MAARİF VAKFI, YUNUS EMRE ENSTİTÜSÜ, THY…
Türkiye’nin Afrika ile ilgilerinin hızlanmasında büyükelçilik sayısının artırılması, kıymetli bir itici güç olarak göze çarpıyor.
Türkiye’nin Mayıs 2009’da 7’si Sahraaltı Afrika’da (SAA) olmak üzere Afrika’da toplam 12 büyükelçiliği bulunurken, halihazırda bu sayının 42’ye yükselmesi dikkat çekiyor.
Sierra Leone’nin başşehri Freetown ve Ekvator Ginesi’nin başşehri Malabo’ya atanan büyükelçiler, 2018’de misyonlarına başladı.
Büyükelçiliklerin yanı sıra Anadolu Ajansı (AA), Türk İşbirliği ve Uyum Ajansı Başkanlığı (TİKA), Afet ve Acil Durum İdaresi Başkanlığı (AFAD), Yunus Emre Enstitüsü (YEE), Türkiye Maarif Vakfı (TMV) ve Türk Hava Yolları (THY), KIZILAY, Anadolu Ajansı (AA) üzere Türk kurumlarının kıtadaki varlığı yaygınlaşıyor.
Afrika’da iştirak siyasetinde yakalanan ivmenin değerli bir göstergesi de Türkiye’nin bu bölgeye yönelik adımlarının Afrika ülkelerinden de karşılık bulması olarak öne çıkıyor.
2008’de beşi SAA’da olmak üzere 10 Afrika ülkesinin Ankara’da büyükelçiliği bulunurken bu sayı 34’e yükselmiş durumda.
Öte yandan, Türkiye’nin, 46 Afrika ülkesiyle Ticaret ve Ekonomik İş Birliği Muahedesi, 28 kıta ülkesiyle Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Muahedesi, 12 Afrika ülkesiyle de İkili Vergilendirmenin Önlenmesi Mutabakatı bulunuyor.
Afrika’dan 27 ülkeyle Karma Ekonomik Kurul toplantıları düzenlenirken, Dış Ekonomik Alakalar Heyeti’nin (DEİK) 43 Afrika ülkesiyle iş kurulları bulunuyor.
Türkiye, Afrika ile etkileşimini güçlendirmek için ulaşım araçlarının gelişimini de teşvik ediyor. Halihazırda THY’nin Afrika’da 35 ülkede 53 destinasyona erişimi bulunuyor.
Afrikalı öğrencilere Türkiye’nin sağladığı bursların da bu kıtayla alakaların gelişiminde kıymetli bir öge olduğu dikkati çekerken, 1992’den bu yana toplam 10 bin 474 Afrikalı öğrenciye lisans, lisansüstü ve doktora bursları verildi.
SOMALİ
Türkiye’nin Afrika siyasetinde Somali’nin özel bir yeri bulunuyor. Erdoğan’ın başbakanlığı devrinde 2011’de kuraklık felaketinden etkilendiği sırada bu ülkeye yaptığı ziyaret, milletlerarası toplumun dikkatini bu bölgeye çekerek Somali açısından dönüm noktası niteliği taşıyor.
Ziyaretin akabinde TİKA, KIZILAY ve sivil toplum kuruluşlarının katkılarıyla Türkiye’nin yurt dışındaki en büyük insani yardım operasyonu başlamıştı.
Somali Cumhurbaşkanı Muhammed Abdullahi Muhammed, 2018’de Türkiye’yi iki kez ziyaret etti. Bu ülkeyle 2018’de Türkiye-Somali Karma Ekonomik Kurul (KEK) toplantısı düzenlendi.
Türkiye’nin yurt dışındaki en büyük ve Afrika’daki birinci askeri üssü de Somali’de bulunuyor.
YÜKSELEN KITA AFRİKA’DA GÜÇ GAYRETİ: TÜRKİYE
Türkiye ayrıyeten 1991’de tek taraflı bağımsızlığını ilan eden Somaliland bölgesel idaresiyle Somali Federal Hükümet ortasında üstlendiği arabulucu rolü çerçevesinde, İstanbul’da bu yıl 3. Somali-Somaliland Akademik Çalıştayı’na mesken sahipliği yaptı.
Türkiye’nin Afrika siyasetini en iyi bilen isimlerden birine, Türkiye’nin Dakar (Senagal) Büyükelçisi Prof. Dr. Ahmet Kavas , ürkiye’nin Afrika siyasetiyle ilgili TRT Haber’e değerlendirmelerde bulundu.
Türkiye’nin halihazırdaki Afrika siyasetinin, hangi parametreler üzerine inşa edildiğini düşünüyorsunuz?
Şahsen 30 yılı aşan bir müddettir Afrika’yı yerine nazaran çok özel bir mevzuda en ince detayları ile bazen de genellemeler yaparak öğrenmekteyim. Türkiye kelam konusu olduğunda ise bu kıtaya devlet eliyle birinci kere en önemli atakları merhum Cumhurbaşkanımız Turgut Özal ve merhum Başbakanımız Necmettin Erbakan yaptı.
Ancak devrin koşulları onların yaptıklarını yapmak istediklerinin yanında çok hudutlu kalmaya zorladı. Ülkemizde bu kıta ülkelerinin isimleri söylendiğinde kemikleşmiş bir vurdumduymazlık vardı. En yaygın cümle “Afrika’da ne işimiz vardı” ile başlar ve çabucak bahis kapatılırdı. Bu çok niyetli bir cümleydi ve buna kimse bir mana veremiyordu. Sayın Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan işte bu iki kıymetli devlet adamımızın yapamadıklarına odaklandı ve gayesi de daima büyüterek geçmişin ihmalkârlıklarını yalnızca telafi etmekle kalmadı, memleketler arası münasebetlerin en yeni hususlarıyla yakından ilgilenerek 2020’lerde “Afrika’da çok işimiz var” cümlesinin neredeyse herkesçe kabulünü sağladı.
“DOSTLUK VE KARDEŞLİK ÜZERİNE KUVVETLİ ORTAK BİR MİRASIMIZ VAR”
Osmanlı Devleti şayet ayakta kalabilseydi ve muasırları başka Müslüman idareler de varlıklarını sürdürebilselerdi tahminen Afrika’nın birçok ülkesiyle çok süratli irtibatlar gelişecekti.
Bizim bu manada en büyük sermayelerimizden birisi dostluk ve kardeşlik üzerine kuvvetli ortak bir mirasımızın olmasıdır. Bunun tüm taraflarca kabulü konusunda kâfi çalışmalar yapamasak bile bu yakın gelecekte olabilecektir. Karamsar değilim, lakin yeni nesil akademisyenlerin büyük çoğunluğunun günümüzün yapay şimdiki mevzularının dışına çıkamamaları bu süreci istemeden geciktiriyor.
Milletlerarası münasebetlerde son yıllarda sıkça kullanılan ve “kazan-kazan” olarak söz edilen bir teori var. Genelde kıta dışından yatırım ve yeni müşteri arayışında gelen kalkınmış ve varlıklı ülke yöneticileri bunu çok lisana getiriyor.
Afrika’daki kentleşme trendi ile birlikte Çin’in altyapı yatırımlarına yaptığı finansman takviyesi artarak devam ediyor. Birçok ülke Çin’e önemli manada borçlu. Bu bahisteki deneyimi de dikkate alındığında, Türkiye, ekonomik manada nasıl bir rol oynayabilir?
Afrika’da ne yöneticilerin birçoklarının ne de toplumlarının Çin devletini yakından tanıdıklarını zannetmiyorum. Kıtadaki ve de milletlerarası toplumdaki Çin’in Afrika’daki varlığı algısı tekrar bu devletin propagandasına dayalı şekillenmiş durumda.
Afrikalılar şayet kıtalarında bu ülkenin aktifliğini bu yakın tarihi ile ilişkilendirebilseler birçok hususta daha farklı kararlar alırlar. COVID-19 az da olsa Çin’deki çok az Afrikalının ister öğrenci, ister işadamı olarak bulunsunlar ne kadar dışlandıklarını göstermeye yetti. Lakin çabuk unutuldu. Yeniden de çok kapalı bir devletle muhatap olduklarını az da olsa anladılar. 1947’den bu tarafa Uygur bölgesindeki uygulamaları Afrika basınında yer almasa bile sanal ortamda Afrikalılar tarafından da takip ediliyor.
Çin tahminen birçok ülkenin altyapısına önemli manada kendi finansmanı ile talip oluyor. Büyük ihaleler alıyor ve bunları da inşa ediyor. Ama bunu yaparken tamamlanan çalışmanın getirisinden en çok kazanan taraf genelde yalnızca kendisi oluyor. Lokal halka istihdam alanı açmak yerine her alanda muhtaçlığı olan insan gücünü yalnızca kendi ülkesinden getirip çalıştırdığı her ortamda lisana getiriliyor.
Ülkeler Avrupalı sömürgeci devletlerin kendilerini geri bırakmalarından kaynaklanan altyapı eksikliklerini bir an önce telafi etmek için Pekin idaresine çok talepte bulunuyorlar ya da bulunmak zorunda kalıyorlar. Bir şeyi çok iyi biliyorlar. Aldıkları altyapılarının finansmanları için borçlarını değil ödemek, bir gün daha güç durumda kalacaklarını da fark ediyorlar. Hatta COVID-19 sürecinde borç sildirme talepleri oluyor.
“PROJELERİN VAKTİNDE TAMAMLANMASI, MAHALLÎ İSTİHDAMA TARTI VERİLMESİ VE YERİNDE ÜRETİM TÜRKİYE’NİN FARKI”
Türkiye bu manada Afrika ülkeleri ile iş birliği yaparak kıtanın mevcut kaynaklarını müşterek kıymetlendirerek ilerlemeyi hedefliyor. Yani ülkelerin borçlanmada en büyük ezaları projelerin taahhüt edilen müddetlerinde bitirilememesi ile başlıyor.
Kıtada Türk müteşebbisleri ile birlikte yeni bir yabancı yatırımcı süreci başladı. Projelerin vaktinde tamamlanması, lokal istihdama yük verilmesi, mümkün mertebe yerinde yapılan üretimden faydalanmak üzere mevzular ülkemizi daha öncelikli hala getiriyor. Ülkemiz yatırımcıları Libya’da 1970’li yıllarda başladıkları taahhütlük hizmetlerini adeta bir okul olarak telakki ettiler. Özellikle 1990’larda Sovyetlerin yıkılması ile farklı ülkelere de bu deneyimlerini taşıdılar. Şantiyelerinde ülkemiz insanı yanında mahallî iş gücüne de çok yer vererek onların çalıştırıldıkları her alanda yetişmelerini sağladılar.
Somali ordusuna verilen askeri takviye ve Libya’da legal hükümete sağlanan askeri danışmanlık, bölge ülkeleri tarafından nasıl okunuyor. Bu okuma, Fransa ve Çin’in üslerine bakış açısından farklılık gösteriyor mu? Türk savunma sanayiinin birinci ihraçları ile birlikte (Tunus-Anka, Tanzanya-zırhlı askeri araç), Afrika bu manada nasıl bir potansiyel barındırıyor?
Gerek Somali ve gerekse Libya’da Türkiye’nin askerî açıdan aktifliği bütün kıta genelinde birinci sefer yakından takip ediliyor. Bunda memleketler arası medya organlarının yaşanan süreçleri haberleştirmesi de tesirli oluyor.
Ne yazık ki bilhassa bu hususta Türkiye-Somali yahut Türkiye-Libya medyası tarafından verilen bilgilerden çok milletlerarası aktif belirli haber kaynaklarının tarafgir yayınlarının etkilerinde kaldıkları da bir gerçek. Birinci kez kıtadaki iki ülke Türkiye’den askerî manada milletlerarası kurallara riayet ederek takviye alıyor.
Haliyle farklı ülke yöneticileri de bu süreci yakından takip ederek bu manadaki geçmişteki bağlarına mahkum olmadıklarını biliyorlar. Geçmişte Türkiye epey dışa bağımlı bir ülke idi ve kaç hayatî muhtaçlığını lakin müsaade edildiği kadar temin edebiliyordu. Satın almak için kaynağı bulunsa dahi fakat özel kaidelere bağlı alım yapabiliyordu. Şu anda Afrika ülkeleri de bu girdaptan çıkma çabası veriyorlar. Muhtaçlıkları olan teknolojinin savunma sanayindeki en son eserlerini alabilmek için kendilerine yalnızca finansmanın yetmediği, kesinlikle muhakkak bir vakit beklemeleri gerektiği mazeretlerinin bilincindeler.
Savunma sanayii eserleri konusunda kıta ülkeleri kendi iç güvenlikleri için en natürel muhtaçlıklarını bir an önce temin etmek istiyorlar. Bu manada Türk savunma sanayii onlar için önemli bir tahlil olarak kabul görmektedir.
2000’li yıllardan itibaren Rusya’nın artan insani takviyeleri ve Çin’in borç diplomasisi göze çarpıyor. Türkiye yumuşak güç manasında Afrika’da neler yapıyor, bu hususta bir paradigma değişikliği yapılması gerektiğini düşünüyor musunuz?
2000’li yıllarda Afrika’daki yeni aktörler ortasına Türkiye de girdi. Şimdilerde çok sık söz edilen Çin’in ismi yanında Hindistan ve Brezilya da tabir edilmektedir. Son yıllarda Rusya’nın da aktifliği dikkat çekmeye başladı. 1960’lı yıllarda Sovyetler Birliği ile başlayan daha çok askerî ve siyasî aktifliğine ekonomik bağlantılarını ek ederek devam ettirme uğraşında. Afrikalı yöneticiler ortasında eğitimlerini Sovyetler Birliği vaktinde alan çok sayıda asker ve emniyet kökenli devlet adamı ve bürokrat var.
Çin’in finansman getirerek büyük ihaleleri alması, Rusya’nın ise askerî alanlarda farklı Afrika ülkelerinin eğitim ve materyal bakımından gereksinimleri yanında direkt insan gücü ile dayanak vermesi dikkat çekmektedir. Özel birliklerini Orta Afrika Cumhuriyeti ve Libya’nın doğusunda görevlendirmesi bir tıp 1960’lı yıllara dönüş üzere algılanıyor.
Afrika ülkelerinin kendi geleceklerinin inançlı biçimde tesisi vaat edilen müddetlerde ödenmeleri imkânsız finansmanlarla borçlandırılarak olamaz. Ya da ülkelerin farklı toplumları ortasında çıkan hengameleri yatıştırmak için uzun vadeli milletlerarası barış gücü askerleri ile istenilen sonucun alınamadığı çok örnek var. Ruanda katliamı milletlerarası toplumun gözü önünde yaşandı. Somali adeta 30 yıldır kendi iradesiyle yönetilemez bir sürece sokuldu. Libya’da rejim değiştirme müdahalesi yönetilemez bir devlet modeline dönüştü. Orta Afrika Cumhuriyeti adeta belirli ülkelerin güç gösterisine sahne olması dışında mahallî halkı sıkıntıdan çıkaran bir sürece girdi.
Tükiye’nin Afrika’daki aktifliği öncelikli olarak diplomasi alanında kendisini ispatla başladı. Kıtada yeni diplomatik temsilcilik açma sürecine 1960’lı yıllarda bir türlü ayak uyduramayan ülkemiz bu açığını 2008 yılındaki atılımı ile süratlice kapatmaya başladı ve ortadan geçen 12 yılda kıtada en fazla temsilciliği olan ülkeler ortasına girdi.
Dünya genelinde Çin, ABD, Fransa, Japonya ve Rusya’dan sonra Türkiye mevcut diplomatik temsilciliğiyle altıncı sıraya yükseldi. Afrika’da ise Çin 52, ABD 50, Fransa 47, Türkiye ve Almanya 42, Rusya 40, Japonya ve İngiltere 36 büyükelçilik açmışlar. Hindistan 2018’e kadar 29 olan sefaret sayısını son üç yılda 19 artırıp 47’ye çıkarmayı hedeflese de şimdi onun da 36 büyükelçiliği var.
Türkiye bugünlerde Gine Bissau’ye de büyükelçi atayarak toplamda 43 ülkede büyükelçiliğe sahip olacak. Böylelikle 2008’de artırmaya karar verdiği diplomatik temsilciliğini 31 ülkede daha açmış oldu. Türk dış siyasetinin Afrika en yeni ve dinamik alanı oldu.
Kıta ülkelerinin de 2000’li yıllarda Ankara’da 8/10 kadar olan temsilcilikleri artık 40 olmak üzere. Bu da aslında büyük bir muvaffakiyet.
Ekonomik manada Türkiye eski sömürgeci devletler ve yeni aktörler ortasında Afrika’da aktiflik kurmaya çok geç başladı. Kimi petrokimya ile ilgili ham unsurları almanın dışında çok sonlu ticari mallar satarak birkaç yüz milyon doları geçmeyen bir iş birliği vardı.
1992’de Hindistan iki milyar dolar, Çin 500 milyon dolar düzeylerindeki ekonomik alışverişlerini birincisi 50 milyar dolar düzeyine çıkarırken, ikinci adeta 400’e katladı ve 200 milyar dolardan bahsedildiği yıllar oldu.
Türkiye de Afrika ülkeleri ile karşılıklı ticaretinde takriben 40, hatta 50 kat artış göstererek bugün 25 milyar dolarlardan bahsediyoruz. Yatırımcılarımız 21. yüzyılın Afrika kıtası ismine en aktif güçleri olmaktalar. Dün iş insanlarımız iş ararken, artık her ülke onları davet edip iş vermek istiyor.
THY tek başına Afrika semalarında destan yazmaktadır. Yalnızca insan değil, tıpkı vakitte insanlık taşımaktadır.
TÜRKİYE’NİN İNSANİ YARDIMLARDA GELDİĞİ DÜZEY ÖTEKİ BİR ÜLKE İSMİNE ASLA MÜMKÜN OLMAYACAK BİR DURUMDA”
İnsani yardımlar konusunda Türkiye’nin Afrika ülkelerinde geldiği düzey diğer bir ülke ismine asla mümkün olmayacak bir durumdur. Bir taraftan beş kıta bir TİKA düsturuyla çıktığımız yolda, yanı başında Diyanet Vakfı, MAARİF Vakfı, Yurtdışı Türkler ve Akraba Toplulukları, KIZILAY ve Yunus Emre Enstitüleri, başka tarafta isimsiz kahramanlar sivil toplum kuruluşlarımız kıtada nerede muhtaçlık sahibi var, orada kimsenin lisanı ile kültürü ile uğraşmadan yalnızca insani bedellerin mana bulmasına çaba ediyorlar.
En ücra köydeki insanların su kuyusunu kaygı edinen bir toplumun dünyada gibisi yok. Kimsenin kendine ilişkin kimliğine karışmadan onun elinden tutarak, dünyanın rastgele bir coğrafyasındaki üzere bugünün nimetlerinden istifade etmesi için çalışılıyor.
Tabiplerimiz, mühendislerimiz, velhasıl tüm gönüllülerimiz tarihimizin en hoş insani hasletlerine dokunan seferberliği yapmaktalar. Ülkemizde şu an 25 bin civarında Afrikalı öğrenci bilimin her alanında eğitim görüyor. Binlerce mezun var. Bunlar ülkelerine dönüp dernekler kurdular ve tüm bu gelişmelerin tesisinde onların katkısı çok büyük.
Maarif Okullarında artık on binlerce öğrenci kendi ülkelerinde kalarak çağdaş eğitimin fırsatlarından istifade ediyorlar. Avrupalılar ve öteki kıtalardan Türkiye’nin Afrika’daki atılımlarını genel manada öğrenmek isteyenler üç noktaya bakıyorlar: Temsilcilik, THY ve TİKA. Bunları ülkelerin üzerinde işaretleyince Türkiye’nin geldiği düzey zaten ortaya çıkıyor.
Haber7
