İşte Erhan Afyoncu’nun yazısı;
Meis Adası’nda 1512’de başlayan ve adanın en müreffeh periyodunu yaşadığı Osmanlı hakimiyeti, 1912’ye kadar sürdü. Osmanlı devrinde 12 bin kişinin yaşadığı Meis’te günümüzde 500 kişi bile yaşamıyor
Meis Adası aslında yaklaşık son bir asırdır gündemimizde. Adanın tarihi ve statüsüyle ilgili Şerafettin Turan, Sabahattin Özel, Necdet Hayta, Sertaç Hami Başeren, Ali Kurumahmut, Kâfi Mengeş, Fuat İnce, Ömer Sami Coşar, Jeanne Z. Stephanopoli, Nikolaos G. Papanastasiu, Kostas Çalahuris, Mihalis Stukas, Athena Tarsouli, Nicholas Pappas ve Cevdet Küçük’ün araştırmaları vardır.
Meis, Yasal Sultan Süleyman’ın 1522’deki Rodos seferiyle birlikte, Osmanlı hakimiyetine girdi. Meis, evvel Rodos Adası Sancağı’na bağlı nahiye daha sonra da kaza haline getirildi. Ada, Kıbrıs’ın fethi sırasında 1570’te ve Girit Savaşı’nın devam ettiği yıllarda 1659’da Venedikliler tarafından kısa bir müddetliğine işgal edildi. Meis Adası sakinleri 1770’teki Çeşme faciasında Ruslar’a, 1821 Mora İsyanı’nda da Yunanlılar’a takviye verdiler. Ancak Yunanistan’ın bağımsızlığından sonra da ada, Osmanlı hakimiyetinde kaldı. Meis, bir orta Kavalalı Mehmed Ali Paşa’ya bırakılacaktı, lakin gerçekleşmedi. Daha sonra bilhassa vergileri mazeret eden Meisliler vakit zaman Türk yönetimine karşı faaliyetlerde bulundular.
MEİS’TE KARIŞIKLIK
İtalya, 1911’de Libya’yı işgal etmek için Osmanlı Devleti’ne savaş açtı. Başta Rodos olmak üzere 16 adayı işgal etti. Savaşın sonunda 1912’de İtalya ile Osmanlı Devleti ortasında Uşi Antlaşması imzalandı. İtalya, Osmanlılar’ın Libya’dan çekilmesi halinde işgal ettiği adaları kayıtsız koşulsuz boşaltacaktı. Ancak Balkan Savaşı çıktığı için adalar İtalya’dan alınamadı. Yunanistan, Balkan Savaşı sırasında başta Sakız ve Midilli olmak üzere birçok adayı ele geçirdi. Adaya gelen 30 silahlı Giritli eşkiya adadakilerle iş birliği yaparak 1913 Mart’ının başlarında adayı işgal ettiler. Yedi kişilik muhafız birliğini etkisiz hâle getirip, Kaymakam Lütfi Beyefendi ve öteki memurları tutukladılar.
Bu hadiseden sonra adadan kimi temsilciler Yunanistan’a giderek Venizelos’la görüştüler. Venizelos Meis’e rastgele bir yardım göndermeyi reddetti, temsilcilerden derhal adalarına dönmelerini, Türk idarecileri adaya yerleştirmelerini ve Meis’e Türk bayrağını çekmelerini söyledi. Venizelos’un isteğini kabul etmeyen Meisliler, öteki Yunan yetkililere baskı yaptılar. Yunanistan, bu sırada barış görüşmeleri sürdüğü için Meis’te karışıklık istemiyordu. 22 Mart’ta adaya gönderilen Yorgios Yorgantopulos kod isimli Teğmen Tiligadis, Giritli eşkıyaları adadan gitmeye ikna etti.
Meisliler, Yunanistan’dan istedikleri dayanağı alamayınca süreksiz bir ihtilal komitesi kurdular. Bu sırada Yunanistan idaresi, evvel 1 Ağustos 1913’te Sisam’dan Meis’e, adada sistem kurması için Avukat Vassilios Tzavellas’ı danışman olarak gönderdi. Bir müddet sonra da Sisam’dan hareket eden bir ölçü Yunan askeri Meis’te Osmanlı sistemini kurmak mazeretiyle adaya çıktı. Adadaki Türk esirler de Atina’ya götürüldü. İtalya ise Meis’teki durumu kendi çıkarlarına bir taarruz olarak gördüğünü duyuru etti.
Londra Barış Görüşmeleri’nde Ege adaları sorunu hararetli tartışmalara husus oldu. 30 Mayıs 1913’te imzalanan Londra Antlaşması’nda adalar sorunu periyodun emperyalist devletlerine havale edildi. Bu devletler de 14 Şubat 1914’te Osmanlı Devleti’ne bir nota vererek, Bozcaada, Gökçeada ve Meis’i Türkiye’ye bırakırken, İtalyan işgalindeki adalar haricindekileri Yunanistan’a verdiklerini duyuru ettiler. Osmanlı idaresi, 15 Şubat 1914’te verdiği karşı notada “Osmanlı Devleti’nin Gökçeada, Bozcaada ve Meis’in iadesini senet kabul ettiğini ve öbür adalar üzerindeki haklı taleplerini sürdüreceğini” bildirdi. Yunanistan’la görüşmeler sürerken Birinci Dünya Savaşı başladığı için adalarla ilgili bir ilerleme kaydedilemedi.
MEİS TÜRKİYE’NİNDİR
31 Mayıs 1915’te Yunanistan’da seçimler yapılırken, Meis’te resmen seçim yapılmadı. Lakin ada sakinleri oy kullanarak, Lazaros Stamatiadis ve Konstantinos Spiridis’i oybirliğiyle vekil seçtiler. Lakin Stamatiadis, Gökçeada temsilcisi A. Lazopoulos ve Bozcaada temsilcisi K. Sfaelos ile birlikte parlamentoya gittiklerinde, Yunan Meclisi’ne girmelerine müsaade verilmedi. Aslında bu davranışıyla Yunanistan, Bozcaada ve Gökçeada’yla birlikte Meis’in de Türkiye’nin olduğunu kabul ediyordu. Lakin Birinci Dünya Savaşı her şeyi değiştirecekti.
Meis Adası’nda sular bir türlü durulmamıştı. Meis’e gelen Yunanlılar ile ada halkı ortasında sorunlar bitmedi. Meisliler, daha evvel isyanda kıymetli rol oynayan Lakerdis’in liderliğinde Aralık 1915’te Yunan Komiseri Orologas’a karşı ayaklandılar. Yunanistan adayı işgal için bir gemi gönderirken, Meisliler Rodos’taki Fransız konsolosundan yardım istediler. Fransız Amirali Moreau, savaş sırasında Almanlar’a karşı inançlı bir liman olarak kullanmak için Aralık 1915’te adayı ele geçirdi. Yunanlılar, durumu protesto edince Fransızlar, Yunanistan dışişlerine verdikleri yanıtta maksatlarının Alman denizaltılarının faaliyetlerinin engellenmesi olduğunu söyleyip, Meis’in Türkiye’ye iade edilmesi istikametindeki Şubat 1914 tarihli karara atıfta bulundular. İki ülke ortasındaki yazışmalarda Meis’in Osmanlı İmparatorluğu’nun ayrılmaz bir kesimi olduğu söz edildi.
Osmanlı kuvvetleri 1916 ve 1917’de adayı almaya çalışsa da başarılı olamadı. Birinci Dünya Savaşı’nın bitiminden sonra Fransızlar’ın Meis’ten ayrılması üzerine 1921’de adayı İtalyanlar işgal etti. Adanın statüsündeki son uğraşımız Lozan’da verilecekti.
***
MEİS’IN ALTIN YILLARI
Meis tarihteki en parlak periyodunu Osmanlı hakimiyetinde yaşadı. Adada nüfus ve iktisat 19. yüzyılın sonunda doruğa ulaştı. 20. yüzyılın başlarında Meis’in nüfusu yaklaşık 12 bin kişiydi. 1400 civarında konut olan adada, birkaç yüz kişilik bir Müslüman nüfus da mukimdi. Ada iki ve üç katlı yüksek taş konaklarla doluydu. Meisliler’in irili-ufaklı 170 gemi ve balıkçı teknesi vardı.
Birebir periyotta Meis’in yaklaşık 25 misli büyüklüğünde olan Gökçeada’da 9.207 kişi, çabucak hemen Gökçeada’yla birebir büyüklükte olan İstanköy’de 14.550, Meis’in 35 misli büyüklükte olan Taşoz’da ise 14.940 kişi yaşamaktaydı. Adanın altın devrini Osmanlı hakimiyetindeyken yaşadığını kabul eden Yunanlı Nikolaos G. Papanastasiu, Meis’in o periyotta dünyanın en yüksek nüfus yoğunluğuna sahip olduğunu söyler.
Bölgedeki kıymetli limanlardan biri olan Meis’teki gemiler Mısır ve Anadolu ortasında ticaret yaparlardı. Gemiler Anadolu’dan kömür, palamut meşesi, ağaç kabuğu, kereste götürüp, Mısır’dan pirinç, şeker, kahve, kumaş, tiftik, iplik alırlardı. Anadolu hububatını Rodos ve Kıbrıs’a taşırlardı. Adada kömür üretiliyordu. Bu kömürler bilhassa İskenderiye’de nargile için talep ediliyordu. Balıkçılık ve deniz süngeri avcılığı yapılıyordu. Ada sakinlerinin kıymetli bir kısmı sünger avcılığıyla iştigal ediyorlardı. 1886’da Meis’te 100 sünger sürece atölyesi vardı.
Ticaret ve denizcilikten kazanılan paralarla adada binalar, kilise, okullar, hayrathaneler inşa edilmişti. Meis’te 18. yüzyılın ortalarında yapılmış bir cami, iki büyük kilise, bir Türk ve iki Rum okulu ve bir de ihtiyar gemicilere mahsus bir hayrathane vardı.
Osmanlı hakimiyetinden çıktıktan sonra ada iktisadı çökmeye başladı. Binlerce Meisli Avustralya, Mısır, Türkiye, Yunanistan ve ABD’ye göç etti. Adadaki meskenler boşaldı ve birden fazla harabe hâle geldi. 1920’lerin sonlarında adanın nüfusu 3.000’e düştü. Ada 1947’de İtalyan işgalinden Yunan işgaline geçerken Meis 2.230 kişilik nüfusa sahipti. 2011’de ise adada 498 kişi yaşıyordu. 20. yüzyılın başlarında adada 3 okul, 13 öğretmen ve 837 öğrenci varken, 1970’lerde Meis’te 1 okul, 2 öğretmen 47 öğrenci kalmıştı.
Haber7
