Yeni ekonomik ve toplumsal davranış biçimlerinin olağan olarak nitelendirildiği bir tekrar paylaşım ve kavramsallaştırma sürecinde olduğumuzu belirten MÜSİAD Genel Lideri, “Sadece jeopolitik olarak nitelendirdiğimiz ana çatının bile yarının dünyasında; bilgi ve Ar-Ge jeopolitiği (bilgi-politik), besin ve biyolojik dağılım jeopolitiği yani biyo-politik, üretim, tedarik ve lojistik çizgilerinin yine biçimlendirileceği endüstri-politik, yalnızca bir siyaset terimi olmaktan çıkıp ekonomik bir tarif alanı olarak ekonomik irredantizm; kültür ve sanatın birer ekonomik penetrasyon ve toplumsal algı mühendisliği üzere çalışacağı kültür-politik üzere yeni kavramlar klasik iktisat teorilerini baştan yazmamıza neden olacaktır” dedi.
MÜSİAD Genel Lideri Abdurrahman Kaan’ın yazısının devamı;
Pandemi, aslında sıkışan dünya sisteminin bir patlama noktası üzere oldu. Tüm dünya ülkeleri aslında bir kriz idaresi ve konvansiyonel risk idaresi metotlarının ve siyaset anlayışlarının test edildiği bir süreci yaşamaktadır. Pandemi öncesi global ekonomik bilgileri incelediğimizde, COVID-19 salgını öncesinde OECD ve WB büyüme iddiaları, dünyada bir üretim daralmasına işaret etmekteydi. O devirde verdiğimiz demeçlerde, dünyayı 2020 ve sonrası süreçte keskin bir emtia krizinin beklediğinin altını çizmiştik. Yalnızca emtia değil, gerçek ekonomik problemlerin finansal araçlar ve siyasetlerle çözülmeye çalışıldığı bir kısır döngü içinde olduğumuzun ve bu durumun bilhassa türev piyasalardaki şişme ile paranın kıymet ve tarif kaybına neden olacağının hatta nakdî sistemin çökme noktasına geleceğinin altını defaten belirttik. Pandemi öncesi Doğu’ya gerçek kayan ticaret bir yana; küresel mal ticareti, limanlar ve hava nakliyeciliği bazında lojistik hacmindeki 2017’den beri gözlemlenen bariz düşüşler esasen bize küresel iktisadın tekrar canlanması için yeni bir modele ve motivasyona muhtaçlığı olduğunu söylemekteydi.
PANDEMİYE KADAR DÜNYA TARİHİNİN GEÇİRDİĞİ EVRELER:
DÜNYA JEOPOLİTİĞİNİN 20 YILLIK DÖNÜŞÜMLERİ
Dünya ekonomi-politik tarihini incelediğimizde her 20 yılda bir ekonomik desenin farklı bir döneme geçtiğini ve dönüşüm geçirdiğini görürüz. Her iki dekad’ta bir sistem kendini revize eder. Yalnızca 20. yüzyılı bile ele alırsak;
1900 ila 1920 yıllarında sanayi ihtilalinin baskın güçleri, kapitalizmi yerleştirmek ismine çetin bir savaşın içine girdi. Birinci Dünya Savaşı Dünya İktisadi tarihinin kurallarını yine yazdı ve ülkelerin hudutları çizildi.
Bugün bizim bile yaşadığımız pek çok jeopolitik açmazın temelleri aslında, o 20 yıl içinde atılmıştır diyebiliriz. Türkiye, bu 20 yıl içinde, kendi ulusal kurtuluş ve bağımsızlık gayretini veriyordu ve neredeyse büsbütün sistemin dışında bir oyuncuydu.
1920-40 ortasını incelediğimizde; 1929 ekonomik buhranı, mevcut süreçleri yine ele almamıza neden oldu. 1920’lerde global sistemde Amerikan baskınlığı kendisini hissettirmişti. Bu devirde mevduat süreçleri ile yatırım etkinliklerini birlikte gerçekleştiren Amerikan bankaları, İngiliz bankalarının yerine geçmeye başlamıştı. Sıkışan dünya sistemi, 1939 yılında ikinci bir savaşın ortasında buldu kendini ve bu kere hegomanya savaşlarının önü açıldı.
Büyük Buhran sonrası, finansal piyasalardaki hür girişler, ülkelerdeki ödemeler dengesizlikleri sıkıntıları, sermaye kaçışları ve borç yükleri nedeniyle sahneyi finansal kontrolörler aldı. Biz bu süreçte yenilenen bir ülkenin, yeni idare biçimine entegrasyonu ile uğraşıyorduk.
1940-60 ortasını incelediğimizde Marshall Planı ve Bretton Woods sistemi ile ülkelerin bağımsız ekonomilerinin tek tek güdüm altına alındığını gördük. Türkiye bu 20 yılda, Batıdan gelen baskın finansal sistemi kendi ülkesine entegre etmek zorunda kalmıştı.
1960-1980 ortasına baktığımızda Euro Dolar piyasaları, petrol şokuyla birlikte global finansın merkezi haline gelmişlerdi. Yom Kippur Savaşı’nın akabinde 1973’de petrol fiyatının dörde katlanması, 1979’da İran Ihtilali ve 1980’de Irak’ın İran’ı tehdit etmesiyle üçe katlanması, global finansın akışının derinden sarsılmasına yol açtı. Böylelikle Dünya, 1973’ün gelişim için devleti koşul koşan yaklaşımına geri döndü. Biz bu evrede, darbeler ve muhtıralar süreçlerini yaşıyorduk. Demokratik olgunluğa erişemez durumda bir anlayışın, ekonomik manada bizleri dışa bağımlı hale getirmesine adeta taban hazırladık.
1980-2000 devri, dünyada eşine az rastlanır bir dönüşümün habercisi oldu. Soğuk Savaşın bitimini takip eden yıllarda Dünya, gerek memleketler arası alanda politik anlayışın ve kaidelerin farklılaşması, gerekse teknolojide eşine nadir rastlanan ilerleme ile yeni bir ekonomik tarif ve haller bütünü ile tanıştı. O güne kadar ulus ve pakt, yani bölge temeline dayalı milletlerarası sosyo-politik bağlantılar, yerini basamaklı bir biçimde, muhatabını tüm dünya ulusları olarak kabul eden, küresel üretim ve refah sorgusuna bıraktı.
Meğer globalleşme sonuncu bir sonuç değil, bilakis bir geçiş devri iktisadı idi. Bugün bu hipotezin doğruluğunu Corona sürecindeki ekonomik haller ile görmekteyiz.
Dünya sisteminin savunucuları, global finans sistemini, memleketler arası arenada devletlerin hareket özgürlüklerini kısıtlayan, yeniden birebir düzlemde devlet stratejilerinin yerini alan, iktisada hâkim sınıfsal güçlerin oluşturduğu bir “ilüzyon” halinde tanımlamaktaydı. Bu kesim bugün, çok daha yüksek bir sesle; “mevcut iktisadi sistemin neo-keynesgil düzenlemelerle bile, ülke ve ulusları birbirlerine yaklaştırıp iktisadi ilişkiyi küresel refaha çevirmekten uzak olduğunu lisana getirmekteler. Corona sürecinde buna yakinen şahit olmadık mı?
Şirketleşme ve markalaşma ekseninde dönen oligarşik finansal sistemin, millet ortasında daha derin ve yıkıcı bölünmelere ve ekonomik uçurumlara yol açtığını ve hatta ticaret sistemindeki temel itimat ögesini yok ettiğini görmedik mi?
Vaktinde bu kadar sert bir biçimde eleştirilen globalleşme, o halde nasıl oldu da kendine bu derece elverişli bir yer bulabildi? Zira sömürgeciliğin, demokrasi kisvesi altında özgür ticaret ve hür sirkülasyon telaffuzlarını, gelişmekte olan ülkeler lehine, bir avantaj olarak sunmaktaydı. Ya da o denli bir algıyı finansal sistem ile desteklemekteydi.
Meğer birebir sistem, yeknesak kuralları yani, tüm dünya ulusları nezdinde standartlaşmayı da beraberinde getiriyordu. Hatta yeknesak kültürel akımlar, milletlerin tarihleri boyunca geliştirdikleri kültürel kodlarını dahi, “medeniyet” kavramı içinde derecelendirmeye tabi tuttu.
Bu noktadan sonra maalesef; üretim, istihdam ve toplumsal refah üzere, gerçek iktisadın temel ögeleri değerini yitirerek para ve onun etrafındaki finansal sisteme teslim olmaya başladı. Yani aslında iktisat siyasetlerini, finansal araçlar ile yönetme süreci başladı. Gerçek olanın yerini türev olan almaya başladı.
2000 ila 2020 yılları ise yalnızca nakdî sistemin değil, direkt paranın, paradigmal tarifinin yine yapıldığı bir süreci işaret ediyordu. 11 Eylül akınlarıyla başlayan süreç, aslında yesyeni bir hegemonya çabalarının de miladı oldu ve vakit içinde Çin, dev bir oyuncu olarak oyuna katıldı. Çin’in devreye girmesiyle ekonomik üretim ve tedarik çizgileri da giderek doğuya yanlışsız kaymaya başladı.
Lakin burada kritik bir konu var ki pandeminin tesirlerinin bundan sonraki seyri açısından değerlidir: Kriz öncesi gelişmekte olan birinci 20’nin üretim bazlı büyüme seyri üst yanlışsız iken gelişmiş 20’de bu seyir düşme tarafındaydı. Dünya iktisadı doğuya gerçek kayarken üretim üsleri el değiştiriyor ve sermaye yeni üretim alanları buluyordu. Ulusal iktisatların yine güç kazandığı bir dünyada büyük şirketlerin hâkimiyeti altındaki gelişmiş ülkelerin üretim kapasiteleri azalırken; dünyanın yeni yatırım ve üretim alanı gelişmekte olan 20’nin oluşturduğu bloklardı.
Artık toparlanma sürecinde gelişmiş ülkelerin açıkladıkları yüklü mali paketler ile birlikte ilerleyen süreçte bu ülkelerdeki büyüme oranlarında çok daha radikal bir düşüşün olacağına ve paralel olarak daha sıkı mali siyasetlere yöneleceklerine de işaret etmektedir. Burada biz, otofinansman ile yatırımları ve bütçeyi dengeleme seçeneği ile karşı karşıya kalabilmekteyiz. Bu da üretim kapasitelerinin artması ve yerli-milli bir stratejik bilgi üretimi ajanslarını yerleştirmekle mümkündür.
PANDEMİ SONRASI DÜNYADAKİ MÜMKÜN DEĞİŞİMLER VE TÜRKİYE’NİN ARTAN KIYMETI
Öncelikle ömür biçimlerimiz ve toplumsallaşma algımız değişecektir. Bu değişim, ekonomik hayatta yeni bir çalışma nizamı ve mevzuat seti ile bizleri baş başa bırakacaktır.
Kıymet sistemimiz ile kamusal alan ortasındaki ilişkiyi yine tanımlamamamız gerekecektir. Bu süreçte sürdürülebilir insani gelişim için her ulusun kıymet sistematiğini tekrar gözden geçirmesi ve iktisat hayatının bu bedellere saygılı bir halde tasarlanması gerekmektedir.
Üretim, tedarik ve paha zincirlerinin tüm dünya ülkeleri nezdinde adaletli bir halde dağılımı için yeni bir iktisadi üretim ve bölüşüm paradigmasına muhtaçlığımız vardır. Bu kriz bize gösterdi ki tek başına Çin ya da sektörel olarak tek başına üretim ve tedarik zincirini elinde tutan ülkeler ve bunu destekleyen iktisadi sistem, kriz devirlerinde boşluğa düşmüştür. Bu nedenle dünya global çıktısına çabucak her ulusun iktisadi bedelleriyle iştirak edebileceği çok iştirakli bir paylaşım sistemi bizleri beklemektedir. Zira Korona sonrası süreçte yaşanacak iktisadi daralma beraberinde global bir yoksullaşmayı de tetikleyecektir. Bu bakımdan küresel refahın yine tanımlanması ve kurallarının tekrar belirlenmesi gerekmektedir.
Siyaset yapma biçimlerimiz değişecektir. Dünya bu süreçte ve sonrasında başkan bazlı fakat tabandan kuvvet alarak güçlenen direkt demokrasiyi test etmektedir. Iştirakçi lakin çoğulcu bir yapının başkanlar ve onların taban kuvvetlerinden gelen ivme ile kriz süreçlerinde nasıl başarılı sonuçlar verdiğini gördük.
Eğitim tariflerimiz ve skolastik eğitim sistemlerimiz değişecektir. Artık uzaktan erişim imkânlarının aktif formda kullanıldığı ve bu halde çoklu disiplinlerde yetiştirilen nitelikli insan gücü ile yeni bir eğitim ve iktisadi idare modeli bizleri bekliyor diyebiliriz.
Bilim ve din ortasındaki kavramsal dengeyi sorgulayıp pozitivizmin sonlarını tekrar çizeceğimiz bir süreç bizleri beklemektedir. Dünya bilim, din ve ahlaki kıymetler üçgeninde ne sert pozitivist ne de büsbütün dünyaya kapalı bir çizgide yürüyemeyeceğini anlamaktadır.
Etraf ve tabiatla kurduğumuz bağın tekrar tasarlanması ve bizlerin tabiatla ortamızda tekrar bir merhamet ve mutabakat mukavelesine gitmemiz gerekmektedir. Bu süreçte bir defa daha gördük ki tabiat bize emanet edilmiş en değerli varlıklardan biridir.
Konvansiyonel ulusal güç ögelerimiz değişecektir. Bir vakitler; toprak, sermaye ve askeri baskınlık olarak tanımladığımız ulusal güç unsurlarımızın nasıl çeşitlendiğini ve ulusal tehdit yelpazesine yeni kavramların dâhil olduğunu görmekteyiz.
Çin bugün pek çok alanda ticaretin domino gücü üzere algılanmaktadır. Fakat bu durum yeni bir doğu eksenli hegomonyanın da ayak seslerini bizlere unutturmamalıdır. Üstelik bu yeni güç, hem nüfus hem de jeopolitik pozisyonlanma açısından uzak kıtanın deniz çok müdahaleleri ile kıyaslandığında çok daha sıcak bir tehdittir. Tıpkı formda Orta Asya ve Asya Pasifik’te kurduğu istihbarat gücü de eklendiğinde gelecekte yaşayacağımız çok daha yakın bir tehdidi de göz önüne sermektedir: Ekonomik İstihbarat Savaşları.
Bu bağlamda yalnızca ekonomik parametrelerimizi değil birebir vakitte güvenlik algılarımızı da gözden geçirmenin tam vaktidir.
Ulusal gücün ölçülmesinde ulusal kaynakları; teknoloji, teşebbüs, nitelikli insan gücü, finansal sermaye ve doğal kaynaklar olarak ayırmalıyız. Doğal kaynaklar ise artık stok kaynaklı hareket etme noktasında bize bir mecburilik alanı açmaktadır. Nedir bu stok kaynaklar: Besin ve tohum stokları, kritik ehemmiyete haiz teknolojik know-how stokları, değerli maden stokları ve elbette güç stoklarıdır. Bu noktada güce sahip olmak yetmeyecek, ilaveten güç stoklanması stratejisini de gütmek durumda kalacağız. Bu nedenle güçte dışa bağımlılığın en aza indirgenmiş olması ve dahi kaynakların genişletilmesi, hatta bulunan güç rezervlerinden elde edilecek karın yeni rezervler bulunması yolunda harcanması kritik bir stratejik karar olarak karşımızda durmaktadır. Zira güç başta olmak üzere üstte saydığımız dört temel stok gücü bizim özellikle ekonomi-politik stratejileri belirlediğimiz masalarda en kıymetli kozumuz olarak kalacaktır. Bölgeler bazında dünya güç üretimindeki artışa bakıldığında ise bu artışı karşılayacak olan ülkelerin gelişmekte olan ülkeler olacağı görülmektedir ki bu ülkeler artan üretimlerine paralel olarak güç gereksinimlerindeki artışla aslında kendileri için de yüksek ölçüde güç talebine haiz ülkeler olacaklardır. Bu durum, Avrasya’nın münasebetiyle Avrasya’nın geçiş ülkesi Türkiye’nin stratejik değerini vurgulamaktadır. Bilhassa Avrasya üzerinden yapılan nakillerdeki artış kıymet taşımaktadır. Burada da yeniden Türkiye hem kara hem de boğaz trafiği ile geçişe hizmet vermektedir. Bu nedenle yalnızca gaz rezervine ulaşmak dışında bu rezervlerin ve başka ülke rezervlerinin taşıma sınırlarındaki kanalların da yine gündeme gelmesi temeldir. Burada ağır tartışmalara neden olsa da Kanal İstanbul modelinin geçiş ülkesi Türkiye’ye katacağı lojistik stratejisinin ehemmiyeti bir sefer daha ortaya çıkmaktadır.
YATIRIM ÇIZGISININ YINE İMAR EDİLMESİ İÇİN TEKLIFLER
Ulusal performansımız ise üç temel bileşen ile ölçülür:
Sermayenin güvenliği, İktisadi istihbarat oluşturma, Ticari ve ekonomik diplomasinin bir ticaret ve yatırım çizgisi oluşturulmasına hizmet verecek formda tasarlanması
Bu üç temel bileşende ortaya çıkaracağımız rekabet avantajı, ülkemizi ekonomik yeterlilik mertebesine ulaştırır.
Ekonomik yeterlilik günümüz yeni dünya tertibinde kilit faktördür. Ekonomik yeterlilik ise sermayeyi ölçeklendirmek ve sınıflamak değil; tabana yayılmış, tabandan beslenen bir ağ iktisadı oluşturmaktır.
Bir şey artık çok iyi bilinmelidir; tabanda karşılık bulamayan ya da taban sathında geniş bir kabul görmeyen hareketler, uzun ömürlü olmaz.
Birebir durum iktisadi yapılar ve örgütlenmeler için de geçerlidir. Tabana yayılmış ve geniş bir kitle üzerinde hâkimiyet kurmuş bir ulusal bir sermaye bloku, şu avantajları sağlar:
1.Sermayeyi ayrıştırmaz, tersine tabana yayar.
2.Sermaye stoku oluşumundaki kayıt dışılığı önler.
3.Sermaye stoku oluşumuna KOBİ gibisi yapıların etkin iştirakini sağlar.
4.KOBİ birleşmelerinin ve büyük sermaye kümesi oluşumlarının önünü açar. Üretimde uzmanlaşmayı artırır.
5.Sermaye cenahının iç fonlama sistemi oluşturmasına ve kendi ziyanlarını bu fon sistemleriyle gidermesine taban hazırlar. Devletin üzerindeki “şirket kurtarma ve yapılandırma”, teşvik üzere maliyetleri azaltır. Stratejik kaynakların gelecek planlamasının yapılması ve değişime anında reaksiyon verebilme kapasitesi yani “ekonomik refleks” bizlerin iktisadi gayret kabiliyetinin bir göstergesidir. Piyasa aktörlerini yalnızca stok üzerinden harekete geçirmek değil, bir akım sistemi içinde firmaların etkinliklerini artırmak ve yeni kan gereksinimi misali, teşebbüsçü ekosistemi kurarak dar ölçekli lakin verimlilik açısından büyük işletmelerin ataletini dengeleyen KOBİ piyasamızı yine değerlemek ve bu piyasadan yeni oyun kurucular çıkarmak, temel yatırım politikalarımızdan biri olmalıdır. Bu nedenle üretim-ticaret çizgisine tamamlayıcı öge olarak yatırımı eklemlemek ana stratejimizdir. Böylelikle yeni süreç, tıpkı firmaların oto finansmanı üzere ülke olarak yatırımlarımızda da oto finansman kaynaklarımızın faal çalıştırılması seçeneğini masaya koymaktadır. Gerek kesin tüketicilerimizin gerekse üretici kısmın ihtiyat güdüsü ile elde tuttukları nakitin, inançlı ve yeni yatırım alanlarına aktarılmasını teşvik etmeliyiz.
Ekonomik tabiriyle yatırımların dışlanma tesirini bertaraf edecek yeni bir teşebbüsçü ve rekabetçi ekonomik sistem kurgusuna yönelmeliyiz. Zira yeni süreçte bizi kaçınılmaz biçimde bekleyen dijital dönüşüm, iş yapma formlarımızdan tutun da yeni lojistik ve tedarik ağlarımıza kadar pek çok sahayı tesiri altına alacak bir anafor tesiri yapacaktır. Bu prestijle tarifi ve fonksiyonu değişecek olan para kavramı bizi yeni bir yatırım modeline hakikat itmektedir. Yatırım üretim ticaret senkronizasyonu ismini verdiğimiz model ise kaynağını, ekonomin bel kemiği KOBİ’lerimizin yatırımın ana ögesi olması gerektiği ve selektif olarak kıymetlendirilerek, uygun yerleşkelerde büyütülmesi ve yatırım casusu olarak hatta bir ihracat eseri olarak ticarileştirilmesi mantığından hareket etmektedir.
PANDEMİ SONRASI VERİMLİLİK ASILLARI
Pandemi üç temel noktanın verimliliğini sorgulamak konusunda bizleri harekete geçirmelidir:
1. Sermaye ve sermaye stoku verimliliği. Bir devletin kriz devirlerindeki kurtarıcı gücü sermaye stokudur. Lakin pek çok ülke bu mevzuda ne kadar kırılgan bir sermaye stokuna sahip olduğunu bu süreçte gördü. Biz dâhil pek çok ülke, sermaye birikimini Çin başta olmak üzere birkaç ülkede kümelenmesinin ve kendi ülkesindeki ulusal sermaye stokunun yetersizliğinin ve verimlilikten uzak bir halde şekillendiğinin farkına vardı.
2. Teşvik ve dayanakların verimliliği. Yani dayanakların ne kadar verimli bir biçimde yatırıma dönüştüğünün test edilmesinden bahsedebiliz. Teşvik sistemleri ve dayanaklar günün sonunda yatırıma ve sermaye birikimine hizmet ettiği sürece sermaye döngüsü verimli olur. Lakin pandemi bizlere gösterdi ki sermaye ve servet ortasında önemli bir paradoks içinde kendini oyalayan bir sistem içinde yaşıyoruz.
3. Girişimcilik Politikalarımız ve Teşebbüsçü verimliliği. Pandemi süreci aslında tüm dünya şirketleri için ölçek büyüklüğü ile paralel bir test ortamı sundu. Bir çeşit dayanıklılık testi üzere düşünebiliriz. Girişimciliği teşvik ederken şunu düşünmemiz gerekir: Herkesin teşebbüsçü ya da üretici olmasına gerek var mı? Bunun kimi ön kabullerinin ve limitlerinin olması gerekir. Aksi halde dayanıksız firmalar böylesi kriz periyotlarında devletlerin üzerinde birer yük halini alırlar. Pandemi sürecinde bunu da görmüş olduk.
4. Mevzuat verimliliği: Çin başta olmak üzere Asean Bloku ile yapacağımız ticari partnerliklerimiz için bir mevzuat kalkanı kurmak zorundayız. Gerek firma alımları gerekse bizim firmalarımızın yatırım ismine ihracı manasında geniş kapsamlı bir mevzuat setine gereksinim vardır.
Haber7
