Osmanlı İmparatorluğu periyodunda açılan son müze olma özelliğini taşıyan Türk ve İslam Yapıtları Müzesi (TİEM), erken İslam, Osmanlı ve Selçuklu devri koleksiyonlarıyla bilim ve tarih dünyasına ışık tutuyor.
AA muhabirinin derlediği bilgiye nazaran, 19. yüzyılın sonundan itibaren Osmanlı coğrafyasındaki cami, mescit, tekke, zaviye ve türbe üzere vakıf binalarında bulunan tarihi yapıtların çalınması üzerine bir müze kurulması kararlaştırıldı. Sadrazam Hilmi Paşa’nın bu yapıtların kaçırılmasını önlemek için gümrüklere yazı göndermesinin akabinde Şeyhülislam Evkaf Nazırı Hayri Efendi’nin teşebbüsleri ile müze kuruldu.
Evkaf-ı İslamiye Müzesi ismiyle Süleymaniye Külliyesi içinde yer alan İmaret Binası’nda 27 Nisan 1914’te ziyarete açılan müzenin ismi, Cumhuriyet’in ilanından sonra 1924’te Türk ve İslam Yapıtları Müzesi olarak değiştirildi. Müze, 1983 yılına kadar faaliyetlerini İmaret Binası’nda sürdürdükten sonra Osmanlı sivil mimarisinin değerli yapılarından biri olan Sultanahmet Meydanı’ndaki Pargalı İbrahim Paşa Sarayı’na taşındı.
Türk ve İslam Yapıtları Müzesi, koleksiyonlarında bulundurduğu binlerce yapıtla yerli ve yabancı tarih meraklılarını bekliyor.
“DÜNYADA HİÇBİR MÜZEDE 3 SELÇUKLU HALISINI BİR ORTADA GÖRME BAHTIMIZ YOKTUR”
TİEM Müdürü Ekrem Aytar, AA muhabirine yaptığı açıklamada, müzenin erken İslami devirden Osmanlı ve Cumhuriyet’in birinci yıllarına ilişkin İslam ve Türk sanatındaki özel yapıtları barındırdığını aktardı.
Müzenin varlıklı bir halı koleksiyonuna sahip olduğuna dikkati çeken Aytar, “Bizim müzemiz tıpkı vakitte dünyada halı müzesi olarak da tanınmaktadır. Bunun nedeni de yabancı yayınlarda daha çok halılarımız ön plana çıkmıştır. Burada Selçuklu devrinden kalma 3 halımızı sergilemekteyiz. Bunlar 13. yüzyıla tarihlenmektedir ve dünyada hiçbir müzede 3 Selçuklu halısını bir ortada görme talihimiz yoktur.” dedi.
Aytar, koleksiyonda 1700 civarında halının yanı sıra 500’e yakın Türk kültürünün kıymetli bir nesnesi olan kilim ile İran ve Kafkasya bölgesinden gelen halıların yer aldığını söyledi.
“TİEM’İN EN ÜNLÜ YAPITLARINDAN BİRİ CİZRE ULU CAMİ KAPISIDIR”
Orta Çağ’ın maden sanatının TİEM’de en ünik formda görülebileceğini lisana getiren Ekrem Aytar, şöyle devam etti “Cizre Ulu Cami’nin kapısı bütün dünyada meşhurdur. Müzemizin en ünlü yapıtlarından de biridir. Cizre Ulu Cami biliyorsunuz maden sanatının en ünik örneklerini göstermektedir. İbn-i Cezeri’nin otomat yapıtından esinlenerek yapılmıştır. Üzerinde 2 ejder motifi, ortasında aslan vardır. Kapı kanadı 2 taraflıdır. Bunlardan biri maalesef 1969 yılında çalınmış ve yurt dışındaki Danimarka’daki özel bir müzeye götürülmüştür. Bundan ötürü Cizre Ulu Cami’nin kapısı o tarihte yerinden alınarak Mardin Müzesi’ne getirilmiştir. Lakin ilerleyen tarihlerde daha fazla insanın bunu ziyaret edebilmesi gayesiyle Türk ve İslam Yapıtları Müzemize nakledilmiştir ve bugün de gelen ziyaretçilerimizin en ilgisini çeken yapıtlardan biri budur.”
Aytar, müzenin güçlü bir yazma eser koleksiyonunu da bulundurduğunu tabir ederek, “Emevi, Abbasi, Endülüs, Selçuklu, Osmanlı periyoduna ilişkin çok farklı yazma eserler, Kur’an-ı Kerimler, Hadikatü’s-Süada ve Muhyiddin İbni Arabi’nin yapıtını müzemizde görme talihimiz mevcut.” dedi.
TİEM’in her seksiyonunun aslında kendi başına bir müze olabilecek kadar güçlü olduğunun altını çizen Aytar, şunları aktardı “Müze depolarımızda farklı koleksiyonlardan 40 bine yakın yapıtımız mevcut. Taş yapıtlarımız de var. Taş eserlerimizde mezar taşları, bunun yanında saraylardan, sivil mimarilerden gelen Selçuklu’nun bilhassa yapıtlarını görmek mümkündür. Son devir açtığımız Kutsal Emanetler kısmımız var. Kutsal Emanetler biliyorsunuz Topkapı Sarayı’nda sergilenmektedir. Ancak Türk İslam yapıtlarında de bol ölçüde bu türlü bir envanterimiz olduğu için geçtiğimiz yıllarda ‘Mukaddes Emanetler’ diye süreksiz bir stant düzenlenmişti. Çok ilgi gördüğünden ötürü ‘Mukaddes Emanetler’ kalıcı bir stant olarak müzemize dahil edildi. Peygamber Efendimizin sakal-ı şerifleri, hilye-i saadetleri, nakş-ı kadem-i şerifi yani 2. Mahmut Türbesi’nden gelen mübarek ayak izlerini burada görmek mümkündür. Tekrar burada ülkemizin en ünlü hattatlarının yazdığı hilye-i şerifler ile Kazasker Mustafa İzzet Efendi’nin hilyesini burada görme talihimiz var. Yeniden o sakal-ı şeriflerin korumaları, çekmeceleri de özgün biçimde müzemizde sergilenmektedir.”
ETNOGRAFYA KISMINDA OSMANLI İSTANBUL’U HER DETAYIYLA GÖRÜLEBİLİYOR
Ekrem Aytar, 2019’da açılan Etnografya kısmını gezecek ziyaretçilerin 18, 19. ve 20. yüzyılın başlarındaki Osmanlı İstanbul’unu her detayıyla görebileceklerini vurgulayarak, “Burada mesire alanlarının, o devirdeki bir kahve kültürü ile bir hamam kültürünün canlandırılması vardır. Bu hamamda neler var? Bunları görme bahtını elde edebiliyoruz. Yeniden o devirde İstanbul hanımlarının nasıl giyindikleri, giyim kuşam ile ilgili de hoş örneklerimizi burada sergilemekteyiz.” diye konuştu.
Etnografya kısmında tıpkı vakitte Türk halıların nasıl dokunduğuna dair replikaların yer aldığını belirten Aytar, “19. yüzyılın sonunda İstanbul’un resmedildiği ünik bir halıyı da orada görebiliriz. Bir ressam edasıyla Haliç’i, Galata Kulesi’ni, o devirde var olan mescitleri bütün hepsini bu halıya ince ince motif biçiminde işlemiştir ecdadımız. Bizim Etnografya standımızın öne çıkan yapıtlarından biri de bu İstanbul görüntüyü umumiyesi olan halımızdır.” tabirlerini kullandı.
Aytar, müzenin dikkati çeken yapıtlarına de değinerek, şu bilgileri verdi “Bizim her bir yapıtımız hakikaten çok değerli. Hz. Osman ve Hz. Ali’ye izafe edilen 2 Kur’an-ı Kerim mevcuttur. Hazreti Osman Efendimize nasıl izafe ediliyor? Giriş kısmında Hazreti Osman bin Affan yazdığı üzere bir kitabesi olduğundan ötürü ona izafe ediliyor. Sahiden bu çok değerli bir eser. Yeniden ziyaretçilerimizin en ilgisini çeken bilhassa yerli ziyaretçilerimizin, en eski Türkçe mealli Kur’an-ı Kerimdir. İlhanlılar periyodunda Karahanlılar Türkçesiyle yazılmış olan bir Kur’an-ı Kerim’dir ve bu birinci Türkçe meal olarak kabul edilmektedir. 1333 tarihine tarihlenmekte.”
“ANNE VE BEBEK MEZARI TAŞI BÜYÜK İLGİ GÖRÜYOR”
En erken devirden Osmanlı devrine kadar gelen ahşap yapıtların de müze koleksiyonun yer aldığını söyleyen Aytar, “Samarra’da yapılan birinci İslami arkeolojik hafriyatlarda çıkmış olan ahşap eserler, oradaki fotoğraflı, ünik eserler, yeniden Selçuklu periyodundan kalma rahleler, kapı kanatları bunlar da müzemizde sergilenmektedir. Ahşap yapıtlarımızın ortasında ziyaretçilerimiz Konya’dan Seyyid Mahmud Hayrani Türbesi’nin sandukasını da göreceklerdir. Nitekim ahşap işçiliğinin mükemmel bir yapıtıdır. Seyyid Mahmut Hayrani Türbesi’nde üç tane sanduka vardır. Seyyid Mahmud Hayrani’nin oğlu Ali Efendi’nin sandukasının tabut kısmı maalesef çalınmış ve o da Cizre Ulu Cami üzere Danimarka’daki özel müzede sergilenmektedir.” açıklamasını yaptı.
Ekrem Aytar, müzenin süreksiz standına eklenen anne bebek mezarının da büyük ilgi gördüğünü vurgulayarak, şunları kaydetti “Humbarahane muvakkiti Hafız Osman Efendi’nin hanımı Şerife Hanife Bacı doğum esnasında maalesef hem kendi hayatını hem de bebeğin hayatını kaybetmiştir. Bunun üzerine Hafız Osman Efendi eşine ve oğluna bir mezar taşı yaptırmıştır. Bu mezar taşında Hanife Hanım’ın mezar taşının tam ortasına anne karnındaki bir bebek üzere, bebeğin mezar taşı işlenmiştir. Bu şu ana kadar araştırmacıların bize iletmiş olduğu sonuçlara nazaran ülkemizde tek örnektir ve stant sonunda da kalıcı seksiyonlarımızda sergileyeceğiz.”
ŞAM EVRAKI KOLEKSİYONU 200 BİNE YAKIN VARAK İÇERİYOR
Türk ve İslam Yapıtları Müzesi’nde, Şam Evrakı Koleksiyonu’nda başlı başına bir müze olabilecek halde 200 bine yakın varakın mevcut olduğunu aktaran Aytar, şunları anlattı:
“İslam’ın birinci büyük mescitlerden Emevi Mescidi’nin avlusundaki beytülmal dediğimiz hazine dairesinde İslam’ın en erken periyotlarından itibaren Kur’an-ı Kerimler ve yaprakları, varaklar, dini eserler toplanmaktadır. 1911’de Şam Emevi Mescidi’nde bir yangın çıkar ve maalesef bu yazma eserler büyük oranda tahrip olur. Söndürme esnasında kullanılan su, oradaki varaklarda mürekkebin akmasına, bir kısmının zayi olmasına neden olmuştur. Bunun üzerine yangından sonra bunlar İstanbul’a nakledilmiştir ve birinci arkeoloji müzesi, o zamanki ismiyle Müze-i Hümayun’a getirilmiştir. 1914’te de müzemiz Evkaf-ı İslamiye Müzesi olarak kurulduğunda bu Şam Evrakı bize devredilmiştir. Araştırma yapan akademisyenlerimiz ile yaptığımız iş birliği içerisinde bu evrakı okuma çalışmaları yapılmaktadır ve Şam Evrakı’nın bir kısmı bizim seksiyonumuzda birebir o zamanki Şam Emevi Mescidi’nin hazine dairesi üzere düzenlenmiş bir vitrin içerisinde sergilenmektedir.
En son yapılan araştırmalar sonucunda da bu evrakın hepsini okuyup, bunları farklı formlarda ziyaretçilerle buluşturmayı düşünüyoruz. Bu gayeyle hazırladığımız ve ramazan ayına denk getirdiğimiz İnanç ve Sanat Standımızda de bu Şam Evrakı’ndan bir epey özel olanlarını sergiledik. Mesela bunların ortasında klasik tıp metotlarını anlatan varaklar var. Farklı periyotların Kur’an-ı Kerim yaprakları, dua kitapları var. Matta İncili’nin Arapça harflerle yazılmış dokuz yaprağı da vardır.”
Aytar, salgın devriyle birlikte ziyaretçi sayılarının düştüğünü lisana getirerek, “Fakat bizim müzemizi bilen, buranın bağımlısı olan ziyaretçilerimiz var. Bunlar hiçbir vakit için bizden ayrılmıyorlar. Vakit zaman buraya gelip müzemizi ziyaret ediyorlar. Yabancı ziyaretçilerin ilgisinden de mutluyuz. Tipler halinde buraya gelip müzemizi ziyaret ediyorlar.” sözlerini kelamlarına ekledi.
DEPOLARDAKİ 40 BİNE YAKIN ESER DE SÜREKSİZ STANTLARDA SUNULUYOR
Türk ve İslam Yapıtları Müzesi tıpkı vakitte depolarında bulunan farklı koleksiyonlardan 40 bine yakın yapıtı de süreksiz sergilerle sanatseverlerle buluşturmaya devam ediyor.
Dijitale aktarılan ve araştırmacılara da açık olan depolardaki yapıtları, yıl mühletince incelemek isteyen akademisyenler ya da uzmanlar müracaat yapabiliyor.
Sultanahmet Mescidi’ni ve meydanını en iyi halde görebilen, müzenin sahip olduğu avlu da yerli ve yabancı ziyaretçilerin ilgisini çekiyor. Hatice Sultan’ın düğünü ile Yasal Sultan Süleyman’ın 3 oğlu Şehzade Mustafa, Mehmet ve Selim’in sünnet düğünlerinin yapıldığı, ayrıyeten seyirlik teras olarak da kullanılan avluda ziyaretçilerin müzeyi gezerken dinlenebilmeleri için bir kafeterya da yer alıyor.
Müzede yakın vakitte açılan Ayasofya Vakfiyesi nüshası, tarihi Kur’an-ı Kerimler, Hilye-i Saadet ve sınır levhaları ile İbnü’l-Arabi’nin Fütuhatü’l-Mekkiyye’sinin de ortasında bulunduğu pek çok değerli yapıtı barındıran “İnanç ve Sanat” standı ise 30 Temmuz’a kadar fiyatsız gezilebilecek.
Haber7
