Antikçağ’da bilhassa zeytinyağı üretimiyle kıymetli bir ticaret merkezi olan Urla’da ve sevimli balıkçı kasabası ve kıyı beldesi Çeşmealtı’nda tarihe tanıklık eden asırlık zeytin ağaçları yıllara meydan okumaya devam ediyor.
Urla sonları içinde yer alan 12 İyon kentinden biri olan Klazomenai, tarihteki birinci zeytinyağı üretim tesislerinin bulunduğu antik kent tıpkı vakitte. Bu nedenle bölgede birçok tarihi ve yaşlı zeytin ağacı bulunuyor. Bunların ortasında Çeşmealtı’ndaki Okul Yolu Caddesi üzerindeki yaklaşık 600 yaşındaki tescilli zeytin ağacı ise Çeşmealtı’nın sembolü durumunda.
Tabiatın sessiz şahitleri asırlık ağaçların şenlendirdiği yollar pandemi periyodunda yürüyüş yapanların keyifli birer rotası haline geldi. Salgın sonrası kalabalık kentlerden ve ortamlardan kaçarak kışı da yazlıklarında geçirmeye başlayan vatandaşlardan kimisi havanın da hoş olmasını fırsat bilerek vakitlerini tabiata yönelik yürüyüşlerle, kimisi de deniz kenarında balık avlayarak geçiriyor.
BİRTAKIMI TESCİLLİ BİRTAKIMI ÇÖP KONTEYNERLERİNİN DURAĞI
Meyvesiyle rahmeti, koluyla barışı simgeleyen asırlık zeytin ağaçlarının bir kısmı İzmir Tabiat Varlıklarını Muhafaza Bölge Kurulu kararı ile “Anıt Ağaç” olarak tescil edilip müdafaa altına alınırken, bir kısmı ise yıllar içinde içleri oyulmuş, kabukları çatlamış ve yamru yumru olmuş, kıvrımlı ve geniş, gövdeleri, heybetli ve estetik görünümleriyle kah yol kenarlarını şenlendiriyor, kah sitelerin yahut villaların bahçelerini süslüyor, kah bir tarlada gövdeleriyle keçilerin korunağı, kollarıyla kuşların sığınağı olmuş. Kimileri da ne yazık ki yıllar içinde yapılan inşaat çalışmalarında yerlerinden söküldüğü, köklerinden kesildikleri için günümüze dek ulaşamadı. Ortalarında şanslı olanlar ise inşaat alanlarında hiçbir ziyan verilmeden yeni yerlerine taşındı. En son geçtiğimiz 7 Ocak’ta Urla’da bir sitenin inşaatından sökülen yaşı 550-600 ortası olduğu düşünülen zeytin ağacı İzmit Belediyesi tarafından alınarak vilayetteki Sabri Yalım Parkı’na yaklaşık 12 saatlik uğraşlar sonucu dikildi. Yıllara meydan okuyan birçok zeytin ağacı etraf sakinleri tarafından manevi olarak korunurken, kimilerinin durumu ise içler acısı. Ya çöp konteynerlerinin durağı ya da kollarıyla araçların garajı olmuş durumda. Doğal biçimini ve sıhhatini koruyarak yüzyıldan fazla bir vakittir hayatta kalabilmiş bu asırlık ağaçlardan bazısının ise vakitle oyulmuş kovuğu adeta çöplük olmuş yahut çabucak yakınındaki iş yerinin eserinin teşhir alanı olmuş durumda.
URLA CİVARINDA BİRÇOK ASIRLIK AĞAÇ VAR
Etraf ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum, geçtiğimiz yıl nisan ayında Türkiye’de bugüne kadar tescil edilmiş anıt ağaç sayısının 9 bin 363 olduğunu açıkladı.
Etraf ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Muhafaza Genel Müdürlüğü kentin yaşlı bekçileri anıt ağaçların tescili, bakımı, envanter çalışmaları ve onarımları için 2020 yılı içerisinde yaklaşık 1 milyon TL harcama yaptı. Genel Müdürlük İzmir’de 400 adet anıt ağacın, 6 adet ağaç topluluğunda 809 ağaç ve tescil edilmesi talep edilen 138 adet potansiyel anıt ağacın bakım ve onarımlarına temel mevcut durumlarını belirleyip, koordinatları alarak envanter çalışmalarını tamamladı. Bu ağaçlardan bir kısmı da Urla’da bulunuyor. Urla ve köylerinde yaşları 300 ile bin 500 ortasında değişen ortalarında tescilli anıt ağaçların da yer aldığı çok sayıdaki asırlık ağaçlardan kimileri: Çeşmealtı’nda Okul Yolu Caddesi üzerindeki gövdesinin toprakla birleştiği kısım 2,5 metre civarındaki yaklaşık 750 yaşındaki beldenin simgesi durumundaki zeytin ağacı, Özbek Köyü’ndeki 950 yaşındaki Servi, Çeşmealtı’nda Urla’nın efsane belediye liderlerinden ve tıpkı vakitte CHP’de uzun yıllar İzmir Milletvekilliği yapmış Av. Bülent Baratalı’nın atalarından kalma ve birinci kez 32 yıl evvel tescil ettirdiği 812 yaşındaki zeytin ağacı, Urla merkezdeki Mermer Çeşme’nin yanındaki yaşlı Çınar Ağacı, 12 Eylül Parkı’nın karşısındaki asırlık Servi Ağacı, Atik Camii (Eski Cami) avlusundaki Çınar Ağacı, Urla Belediye Fidanlığı’nın çabucak altındaki bir çiftlik toprağında bulunan 25 m. uzunluğunda ve gövdesinin etrafı 360 cm olan Fıstık Çamı, Akpınar Köyü Camii yakınındaki tarihi Çınar Ağaçları, Fatih İbrahim Beyefendi Camii bahçesindeki Çınar Ağacı, Sungurlu mevkiindeki asırlık zeytin ağaçları, Çeşmealtı yolunun üst kısmında doğal halini ve sıhhatini koruyarak yüzyıldan fazla bir vakittir hayatta kalabilmiş palamut ağacı, Zeytinler Köyü’ndeki geniş gövdeli zeytin ağaçları, Kuşçular Köyü merkezindeki uzunluğu yaklaşık 13 m, etrafı ise 750 cm’lik Çınar Ağacı ve tıpkı köydeki Sakız Ağaçları. Urla’da hala birçok bahçenin, yerin, arazinin, meskenin ve sitenin içinde, yolun kenarında zeytin, çınar, servi üzere birçok asırlık ağaç tescil edilmeyi ve muhafaza altına alınmayı bekliyor.
831 bin 180 ZEYTİN AĞACI URLA İKTİSADINA KATKI SAĞLIYOR
Urla’da toplam tarım alanının 4.770 ha’lık kısmında zeytin yetiştiriciliği yapılıyor. Yağı hayat, yaprağı ilaç, ömrü uzun ve randımanı yüksek olan zeytin Urla tarımında en kıymetli eseri oluşturuyor. İlçedeki zeytinlik toprakların yüzde 75’i dağlık yerlerde, yüzde 20’si yamaç ve taban topraklarda yetiştiriliyor. İlçede mevcut olan 831 bin180 adet zeytin ağacından ortalama 10 bin 200 ton zeytin hasat edilmekte olup bunun ¾’ü zeytinyağı olarak ¼’i sofralık olarak tüketiliyor. Toplanan zeytinler İlçede mevcut 12 adet zeytinyağı fabrikasında işlenerek İlçe iktisadına katkı sağlıyor. Yaklaşık 3,5-4 kg dane zeytinden 1 kg zeytinyağı elde ediliyor.
URLA, ZEYTİN İŞLİĞİYLE TARİHTE DÜNYA VE TÜRKİYE’DE BİRİNCİLERİN ADRESİ
Klazomenai Zeytinyağı işliği (üretim tesisi) bugüne kadar dünya üzerindeki hafriyatlarda ortaya çıkarılmış en iyi teknolojiye sahip ve en eski birinci işlik. Türkiye’de ise bulunan birinci ve tek antik zeytinyağı işliği. Kalıntılar M. Ö. 6. yüzyıla tarihleniyor. Bugünkü zeytinyağı çıkarma sisteminin atası niteliğindeki işlikte kayaya oyulmuş, farklı fonksiyonlara sahip 15 çukur bulunuyor. Klazomenai’de hafriyatı tamamlanan ve uzun süren çalışmalar sonucunda özgününe uygun olarak ayağa kaldırılan zeytinyağı işliği dünyada bugün de kullanılan teknolojinin 2600 yıl evvel birinci kere bu bölgede geliştirildiğinin ispatı. Klazomenai’nin 1. Evresi’nde üretim kentin ve yakın etrafının ihtiyacını karşılamaya yönelikken, 2. Evre’de, ihracat kıymet kazanmış görünüyor. Hafriyatlarda bulunan Klazomenai’a mahsus jenerasyon bezemeli amphoralar zeytinyağı ve şarap depolanmasında ve taşınmasında kullanmıştı. Bu da MÖ 6.yy’da kentin dış ticaretinin gelişmiş olduğunun delili. İyonyalılar ürettikleri zeytinyağlarını, hafriyatlarda da ortaya çıkan 38-40 litrelik anforalara koyarak saklıyorlardı. Şişe olarak ise terracota’dan yapılmış ve lekitos denen şişeleri kullanıyorlardı.
EGE BÖLGESİ ZEYTİNLİKLERDE BAŞI ÇEKİYOR
Tarım ve Orman Bakanlığı bilgilerine nazaran, Türkiye genelinde 159 milyon 352 bin 393 meyve veren, 29 milyon 397 bin 654 meyve vermeyen toplamda 188 milyon 750 bin 47 zeytin ağacı bulunuyor. Ege ve Marmara bölgeleri bu manada başı çekiyor. TUİK datalarına nazaran 2019 yılında toplam zeytinlik alan 8 milyon 792 dekar. Ülkemizde mevcut tarım alanlarının yaklaşık yüzde 4’ü zeytinliklerden oluşurken, yaklaşık yüzde 55,11’i Ege, yüzde 27,72’si Marmara, yüzde 14,94’ü Akdeniz Bölgeleri’nde bulunuyor. Dünya zeytin üretim alanları yaklaşık 10 milyon hektar seviyesinde. Dünya genelinde zeytinyağı üretiminin yarısı İspanya ve İtalya tarafından karşılanıyor. Bu ülkeleri Tunus, Yunanistan, Türkiye ve Fas takip ediyor.
2020-2021 DÖNEMİNDE SON 11 YILIN EN DÜŞÜK ZEYTİN ÜRETİMİ BEKLENİYOR
Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Kurulu’nun koordinatörlüğünde yapılan kestirim çalışmasına nazaran, geçen dönem 1 milyon 532 bin ton olan zeytin rekoltesinin 2020-2021 döneminde 1 milyon 316 bin ton olacağı öngörülüyor. Çalışmada İklim değişikliklerinin, kuraklığın, sıcakların ve hakikat alan dikim yapılmamasının zeytin üretimini düşürdüğü belirtiliyor.
Ayrıyeten 2020-2021 döneminde zeytinyağı üretiminin 172 bin 813 ton olacağı, geçen seneye nazaran dane zeytin üretiminin 215 bin 651 ton, zeytinyağı üretiminin ise 51 bin 780 ton daha az olacağı kestirim ediliyor. Türkiye’nin zeytin üretiminde son 11 dönemin, zeytinyağı üretiminin de buna bağlı olarak son 7 yılın en düşük düzeylerinde gerçekleşmeleri bekleniyor. Geçen yıla nazaran meyve veren ağaç sayısı yüzde 4 artmasına karşın, olumsuz iklim şartları nedeniyle ağaç başına ortalama üretim düştü. Konsey’in raporunda Türkiye’de toplam ağaç varlığının yüzde 97’sine sahip 17 ilin bilgileri incelendi. Bu datalar ortasındaki İzmir’de 17 milyon 364 bin meyve veren ağaçta ortalama randımanın 7 kilodan 5.5’e düştüğü, rekoltenin 94 bin 875 tona gerilediği bilgisine yer verildi. Türkiye’de en çok üretimin olduğu 17 vilayet dışında 23 vilayette daha zeytin ağacı bulunuyor.
GÖVDESİ KURUSA DA KÖKLERİNDEN TEKRAR DOĞUYOR
Akdeniz’e mahsus bir ağaç olan ve 27 kadar cinsi, 600’e yakın tipi bulunan zeytin ağacı, tarihte bilinen birinci ağaç. Anadolu halkının geçim kaynağı ve binlerce yıla ulaşabilen ömrü ile insanlığın en eski, en esaslı ve en şifalı dostu. Asırlarca gölgesinde insanları konuk eden, umut dolu çocukların oyunlarına, coşkulu sevgililerin aşklarına, filozofların fısıltılarına, haykırışlarına sırdaş olan, eski medeniyetlerin yok olup gidişine, yeni medeniyetlerin doğuşuna ve değişik uygarlıklara tanıklık eden zeytin ağacı, asırlarca süren uzun ve verimli bir ömrün sonunda kuruyan gövdesi ve boşalan içinin köklerinden yine doğması nedeniyle mitolojide ve botanikte “Ölümsüz Ağaç” olarak geçiyor. Eski Romalılar ise zeytin ağacına Vivax Oliva yani Yedi Canlı Zeytin ismini vermişler.
BİR ZEYTİNDALI EFSANESİ: “…VE İNSANLIK ZEYTİNLE YİNE DOĞAR.”
Hepimizin yakından tanıdığı, meyvesi, yağı ve yaprakları ile insanlara ve birçok canlıya besin olan, sofralarımızın vazgeçilmezi zeytin, tüm kutsal kitaplarda sıhhatin, bolluğun, bilgeliğin, aklın, adaletin, gururun, zaferin, refahın, kutsallığın, arınmanın ve yine doğuşun, kısaca insanlık için en değerli fazilet ve kıymetlerin sembolü olarak geçiyor. Zeytinin insanlık tarihindeki ehemmiyetine tüm kutsal kitaplarda, yaratılış ve kuruluş efsanelerinde yer veriliyor. Bu efsanelerden biri de Nuh Tufanı;
Eski Ahit’te yer alan efsanelerden biri, Hazret-i Nuh ve tufandan bahseder. Yarattığı âdemoğlunun yeryüzüne kötülük tohumları saçtığını gören İlah, onu bir tufanla cezalandırmaya karar verir. Ve Hazret-i Nuh’a bir gemi yapmasını, bu gemiye her pak hayvandan erkek ve dişi yedişer, her pak olmayan hayvandan erkek ve dişi ikişer ve kuşlardan da erkek ve dişi yedişer tane almasını söyler. Akabinde büyük tufan başlar, Hazret-i Nuh ve gemisindeki canlılar hariç, yeryüzü üzerinde yaşayan her şey silinir. Tufan durulduğu vakit Hazret-i Nuh, suların çekilip çekilmediğini anlamak için geminin penceresinden bir güvercini güneşin battığı yere yanlışsız salar. Sular çekilmediği için güvercin gemiye döner. Hz. Nuh, yedi gün sonra güvercini tekrar salar. Güvercin bu sefer, ağzında yeni koparılmış zeytin yaprağıyla gelir. O vakit Nuh, suların yeryüzünden çekildiğini anlar. Ağzında zeytin yaprağı tutan güvercin, o günden bu güne, ümidin, bolluğun, iyiliğin ve barışın simgesi olur. Tufanın yok edici gücüne karşı direnen zeytin ağacı ise ölümsüzlüğün.
Haber7