İş mukavelesinde personelin patron karşısında pazarlık gücünün daha zayıf olması, çalışanın patrona ekonomik, türel ve ferdî olarak bağımlı olması, iş mukavelesi sona erdikten sonra da patronun baskı altında ibraname imzalatabilme ihtimalini doğurmaktadır.
Milliyet’in haberine nazaran ibranameler tarafların kontrat nedeniyle birbirlerine borç ve alacaklarının kalmadığını göstermek üzere hazırladıkları dokümanlardır. Patronun ödemesi gereken kıdem, yıllık müsaade yahut duruma nazaran ihbar tazminatına karşılık, daha az bir ödemeyle başka bütün borçlarını sildirebilecek pozisyonda bulunması ya da çalışanın işe iade davası açmasını bu yolla engelleyebilmesi iş mukavelesine bağlı ibraları ayrıyeten düzenleme muhtaçlığı doğurmuştur. Patronla yapılan ibranamelere özel koşullar getirilmiştir.
İŞ SIRASINDA OLMAZ
Yargıtay’a nazaran; “İş alakası devam ederken düzenlenen ibra kontratları geçersizdir. Emekçi bu devirde büsbütün patrona bağımlı durumdadır ve iş teminatı kararlarına karşın iş bağlantısının devamını sağlamak yahut bir kısım personellik alacaklarına bir an evvel kavuşabilmek için iradesi dışında ibra mukavelesi imzalamaya yönelmesi mümkündür.”
Yargıtay bu nedenle yerleşik hale gelmiş uygulaması ile iş münasebeti devam ederken yapılan ibra mukavelelerini geçersiz saymaktadır.
İş kontratının sona ermesi de kâfi değildir. İş kontratının sona ermesinden itibaren bir ay geçmiş olmalıdır. İş Kanunu’nda işe iade davası açısından bir aylık hak düşürücü mühlet öngörülmüştür. Personel feshi izleyen bir ay içinde işe iade davası açabilecektir. Yargıtay’a nazaran ibranamelerin geçerliliği için gereken bir aylık müddet, feshi izleyen bir aylık müddette patronun mümkün baskılarını azaltmak, iş garantisinin sağlanması açısından değerlidir. Geçerli ve haklı neden tezlerine dayanan fesihlerde dahi ibraname düzenlenmesi için feshi izleyen bir aylık müddetin beklenmesi gerekir.
ÖZGÜR İRADEYLE İMZALANMALI…
Çalışanın ibranameyi baskı altında imzaladığı anlaşılırsa ibra geçersiz kılınmaktadır. Yargıtay’a nazaran; ibra mukavelesi yapılırken taraflardan birinin temelli kusura düşmesi, başka tarafın yahut üçüncü şahsın hile ya da korkutmasıyla müsabakası halinde, ibra iradesinden kelam edilemez.
Çok yararlanma (gabin) ölçütünün de ibra mukavelelerinin geçerliliği noktasında kıymetlendirilmesi gerekir. Patron personelin alacağını alamaması durumunda güç duruma düşeceğini bildiğinden, işçiyi çok az ödemeye razı ederek ibra imzalatması da geçersiz kabul edilmektedir.
YAZILI OLMALI
Yazılı olmayan ibraname geçerli değildir. Yani personelin sözel olarak “bütün alacaklarımı aldım” demesi patronun emekçisine hak ettiği bütün tazminatları ödediği manasına gelmez. Katiyetle yazılı olması gerekir ve personel tarafından imzalanması kaidedir. Personelin imzalamadığı bir ibranamenin geçerli olması kelam konusu değildir.
GECİKTİRME HAKKI YOK
Bir aylık bekleme müddeti patronlara personelin hakkı olan alacak ve tazminatları ödemek için müddet verdiği düşünülmektedir. Birçok patron bir aylık müddette ibra imzalatamayacağını bu nedenle ödemeyi bir ay sonunda yapması gerektiğini savunmaktadır. Ancak Yargıtay’a nazaran de bir aylık bekleme müddeti ibra mukavelelerinin düzenlenme vakti ile ilgili olup ifayı ilgilendiren bir durum değildir. Çalışanın fesih ile muaccel hale gelen kıdem tazminatı, ihbar tazminatı ve müsaade fiyatı üzere haklarının ödeme tarihi bir ay müddetle ertelenmiş değildir. Patron ilgili alacakları ve tazminatları iş mukavelesi sona erer ermez ödemekle yükümlüdür. Gecikmesi halinde ilgili alacak ve tazminatlara faiz işletilebilecektir.
PERSONEL DE ÖDEYEBİLİR
İş bağında yalnızca patronun değil personelin de patrona karşı ödemekle yükümlü olduğu fiyatlar olabilmektedir. Örneğin emekçinin iş kontratını erken sona erdirmesi nedeniyle hukuka uygun bir cezai kural öngörülmüşse, emekçi mukaveleyi erken sona erdirdiğinde bu cezai koşulu ödemekle yükümlü olacaktır.
Patron ilgili cezai kuralın ödenmesini istemeden, sona ermenin üzerinden bir ay geçmeden işçiyi ibra edebilir. Patronun ibrasında mühlet ve ödeme üzere geçerlilik şartları aranmamaktadır.
Yargıtay da işverenin “cezai koşul ve eğitim sarfiyatı talep ettiği yeniden emekçinin vermiş olduğu zararın tazminine dair uygulamalarda ve hatta sebepsiz zenginleşme kararları çerçevesinde emekçinin patrona borçlu olduğu durumlarda, taraflar, rastgele bir sınırlamaya tabi olmaksızın emekçinin borçlarını ibra yoluyla sona erdirebilirler” diyerek bu hususu açıkça vurgulamıştır.
GENEL SÖZLER VARSA GEÇERSİZ
İbranamede ibra konusu alacağın tipinin ve ölçüsünün açıkça söz edilmesi gerekmektedir.
İş mukavelesi sonlanmış bir çalışana ibraname imzalatılırken kıdem tazminatı karşılığı olarak ne kadar ödendiği, kullandırılmamış yıllık müsaadelerin karşılığı olarak ne kadar ödendiği açıkça yazılmalıdır.
Bu nedenle “Bütün alacaklarımı aldım” şeklindeki ibranameler geçerli değildir. Emekçiye kıdem tazminatı olarak ne kadar, ihbar tazminatı olarak ne kadar ödendiği ibranameye açıkça yazılmalıdır. Yazılan fiyatların da banka kanalıyla ödenmiş olması aranmaktadır.
Haber7