1993 yılından bu yana faaliyet göstermekte olan Hazar Derneği, sivil toplumdaki rolünü “Uluslararası, yerel ve özel alanlarda hakkaniyet ve adaletin karar sürdüğü istikrarlı bir toplumsal yapının kurulması ismine bayanların eğitimine ve toplumsal hayatta aktif rol almalarına katkı sunmak” olarak tabir etmektedir. Bu bağlamda toplumun kültürel ve sosyolojik kodları hesaba katılarak hazırlanmakta olan “Türkiye’nin Örtülü Gerçeği Başörtüsü Ayrımcılığı Anketi”, 2007 yılında gerçekleştirilen Türkiye’nin Örtülü Gerçeği Alan Çalışmasının ikinci ayağıdır.
Her vatandaş eşit yaşama hakkına sahiptir
Hazar Derneği İdare Heyeti bu çalışmaya alan açma kararını şu tabirlerle lisana getiriyor: “Makbul vatandaşlık söylemi gerilerde kalmıştır. Her vatandaş bu topraklarda eşit vatandaşlık hakkına sahiptir ve toplumca bu bilince varılması gerekmektedir. Toplumda devam eden ayrımcılıklar her kesite ziyan verir, toplumsal uzlaşının önünde pürüz teşkil eder, kamplaşmalara yol açarak sinsice toplumu ifsad eder. Yasakların hukuken ortadan kalkmasıyla her şeyin düzeleceğini varsaymak boş bir iyimserlik. Kimi ayrımcılıklar hiç yasağa dönüşmeden var olmaya devam eder. Başörtüsü yasağı kendini 1997-2013 yılları ortasında her alanda ziyadesiyle hissettirmiş, birçok hak ihlaline sebep olmuştur. 2013’te mecliste başörtülü milletvekillerinin varlığıyla siyasete iştirakin önünün açılması elbette çok değerli bir adımdı. Sonrasında her alanda iyileştirmelerin olmasına karşın şu anda özel bölüm başta olmak üzere birçok alanda hala ayrımcılık hissedilmekte, lakin hukukî bir mani olmadığı için başörtülü bayanlar ayrımcılığın olmadığına kendilerini inandırmaya çalışmaktadırlar. Türkiye’nin Örtülü Gerçeği Başörtüsü Ayrımcılığı Anketi de yasaklara dair bir araştırma değil, ayrımcılık ölçme anketidir. Anket çalışmasındaki hedef her türlü ayrımcılığa dair olumlu bir perspektif kazandırmak, ayrımcılığın ne olduğunu ortaya koyup farkındalık oluşturmak, her türlü ayrımcılığın önüne geçmek için herkesi olumlu telaffuzlara teşvik etmektir. Çalışmanın ikinci ayağının 14 yıl sonra yapılıyor olması husus ile ilgili gelinen noktayı da gösterecek, bir mukayese imkânı sağlayacaktır. Yasaklar sonrası ayrımcılığın boyutlarının yasaklara maruz kalmamış jenerasyona mensup Genç Hazar tarafından ele alınması da bilhassa değerlidir.”
Bugüne kadar yapılmış en kapsamlı araştırma
Başörtüsü yasakları üzerine bugüne kadar yapılmış en kapsamlı araştırma olan Türkiye’nin Örtülü Gerçeği – 2007’ye dair Derneğimiz Kurucu Lideri Ayla Kerimoğlu şu açıklamayı yapmaktadır: “Çalışmanın maksadı o devirde yaşanan başörtüsü yasaklarının eğitim ve iş alanıyla sonlu olmadığını, bayanların hayat alanını daraltan bir hal aldığını, kamu kurumlarından başlayan yasağın sokaklara taştığını, başörtülü eş ya da anne olmanın bile zorlaştığını göstermek; tüm bunların insan haklarına, dini yaşama özgürlüğüne, eşit vatandaş olma prensibine, eğitim ve çalışma hakkına karşıt olduğunu yüksek sesle söylemekti. Her tanımlama bir şiddet içerir. Türkiye’nin Örtülü Gerçeği de dışarıdan tanımlanmış olmaya bir itirazdı. Kendimizi anlatma imkânı bulmamız, klasik pahalarla çağdaş pahaların nasıl da mecz edilebileceğini gösterme isteğimizdi.”
1112 denek üzerinde uygulanıyor
Türkiye’nin Örtülü Gerçeği Çalışması 18-50 yaş ortasındaki, lise ve üstü eğitim seviyesinde, çeşitli periyotlarda uygulanan başörtüsü yasaklarından etkilenen bayanlarla yapılmıştı. Toplam 1112 denek üzerinde ve yüz yüze görüşmelerle anket uygulaması halinde gerçekleştirilmiş, araştırmanın sonuçları düzenlenen bir panelle kamuoyuyla paylaşılmış ve yayınlanmıştı.
Anket 3 alanda inceleme yapmaktadır
Prof. Dr. Ayşen Gürcan danışmanlığında gerçekleşen 2021 Anket Çalışması betimsel tarama modeli olarak tasarlanmıştır. Çalışmanın nicel kısmı online anket portalı üzerinden yapılacak olup, niteliksel kısmı birebir mülakatlarla yapılacaktır. İnternet üzerinden gerçekleştirilecek olan anket için belirlenen örneklem Türkiye’de yaşayan ve hali hazırda başörtülü olan yalnızca Türkiye’de doğmuş büyümüş bayanları kapsamaktadır. Anket datalarının güvenirliliği açısından ikili ayrımcılığa uğrayan mülteci bayanları dışarıda bırakmak gerekmektedir. Maalesef yabancı düşmanlığı da ayrımcılığın bir öbür alt başlığı olarak Türkiye’de çalışılması gereken bir öteki husustur. Anket genel itibariyle üç alanda inceleme yapmaktadır; eğitim hayatı, iş hayatı ve kamusal toplumsal hayat.
Çalışma 1 yıl sürecek
8 Mart 2021 tarihinden itibaren bir yıl boyunca devam edecek olan çalışma, bu mühletin sonunda raporlaştırılacaktır. Tıpkı vakitte Türkiye’nin Örtülü Gerçeği isminde bir web sitesi kurulmaktadır. İçeriğinde yasak periyodundan bugüne kadar yaşanan yasak, ayrımcılık ve mahrumiyet öyküleri bulunacak, böylelikle kapsamlı bir ihlal arşivi oluşturulacaktır. Türkiye’nin Örtülü Gerçeği internet sitesinde devamlı olarak ankete ve sonuçlarına ulaşılabilecektir. Ayrıyeten ihlal sürecine dair haberler, köşe yazıları ve akademik yayın arşivi de web sitesinde yer alacaktır.
Gayemiz hala bir ayrımcılık yapılıp yapılmadığını tespit etmek
Başörtüsü Ayrımcılığı Anketi proje fikrini geliştiren ve şu an Genç Hazar çalışma grubunu koordine eden Sena Namlu, ayrımcılık araştırmasını ve web sitesini hayata geçirme gereğini şu tabirlerle açıklamaktadır: “Türkiye’de başörtülülere yönelik kurumsal ve toplumsal bir ayrımcılık kelam konusu iken, bu kadar bir ayrımcılığa rağmen hususa olan akademik ilgi ve çalışmanın çok az olduğu görülmektedir. 2002’de muhafazakâr bir partinin iktidara gelmesiyle ve başörtüsüne yönelik ayrımcılık probleminin siyasi düzlemde lisana getirilmeye başlamasıyla ilginin beklenenden az da olsa bu tarafa yöneldiği söylenebilir. 2013 demokratikleşme paketi sonrasında başörtülü bir bayanın kamusal alanda var olmasına dair manilerin en azından tüzel düzlemde görece kaldırılmasıyla başörtüsüne dair ayrımcılığın da büsbütün ortadan kalktığına dair bir algı oluşmuştur. Türkiye’nin Örtülü Gerçeği Başörtüsü Ayrımcılığı Anketini gerçekleştirme sebebimiz hala bir ayrımcılığın yaşanıp yaşanmadığını tespit etmek, şayet yaşanıyorsa da bunu göstermek ve akademik ilgiyi bu alana yöneltmektir.”
Bayanların dini tercihleri sebebiyle ayrımcılığa uğraması kabul edilemez
Proje Danışmanlarından Prof. Dr. Emel Topçu ise ayrımcılıkla ilgili kıymetli hatırlatmalarda bulunmaktadır: “Ayrımcılık konusu bilhassa Amerika’da siyahilerin beyazlarla birebir haklara sahip olmak için verdiği çaba sonunda insanların şuuruna yerleşmeye; 1980-90’larda da Avrupa’ya giden bilhassa Müslüman kökenli insanların o toplumdaki durumları göz önüne alınarak belirginleşmeye başlamıştır. Avrupalılar insanları ayrımcılığa tabi tutarak onların potansiyellerinden tam manasıyla yararlanamadıklarını fark etmişler ve 2000’li yıllarda ahenk kanunları çıkarmaya başlamışlardır. Bu süreçte “çok kültürlülük” denen bir kavram ortaya çıkmıştır. Bu kavram her türlü kültürün kültür olduğu ve hiçbirinin ayrımcılığa uğramaması gerektiği üzerinedir. Yıllar uzunluğu ayrımcılığa uğrayan insanlarda sonunda çeşitli nevrotik toplumsal hastalıklar ortaya çıkmış, toplumlar yaşanan ayrımcılıkları bir mühlet tolere edebilmiş ancak en sonunda daima patlamışlardır. Bu sebeple insanların ahenk ve huzur içerisinde yaşamasını istiyorsak ayrımcılığı ortadan kaldırmamız, en azından minimuma indirmemiz gerekmektedir. Toplumun asli ögeleri olan bayanların dini tercihleri münasebetiyle kullandıkları kıyafet sebebiyle ayrımcılığa uğramaları birebir vakitte cinsiyet ayrımcılığına da girmektedir. Bütün bunların ortadan kaldırılması gerekmektedir.”
Haber7